Pod pojęciem roślin energetycznych rozumie się takie rośliny, które uzyskują duże przyrosty biomasy w relatywnie krótkim okresie czasu. Tendencje rozwoju energetyki obserwowane na przełomie wieków pozwalają na postawienie tezy, iż konwencjonalne źródła energii przyczyniają się do w dużym stopniu do degradacji środowiska przyrodniczego i dlatego konieczna jest zmiana systemów wytwarzania energii i odstąpienie od surowców kopalnych na rzecz odnawialnych.
Wykorzystanie energii ze źródeł odnawialnych jest jednym z istotnych komponentów zrównoważonego rozwoju, przynoszącym wymierne efekty ekologiczne, gospodarcze oraz społeczne, takie jak: ograniczenie emisji zanieczyszczeń, zwiększenie bezpieczeństwa energetycznego, stworzenie nowych miejsc pracy oraz promowanie rozwoju regionalnego.
Biomasa jest obecnie najważniejszym polskim źródłem energii odnawialnej. Jej udział w strukturze wykorzystania odnawialnych źródeł energii OZE przekracza 98%. Dotychczas zasadnicza część biomasy pochodziła z lasów. Jednak chociażby z uwagi na potrzeby prowadzenia racjonalnej gospodarki leśnej zasoby drewna na cele energetyczne są ograniczone. Fakt ten, w zestawieniu z rosnącym zapotrzebowaniem na biomasę, wywołał zainteresowanie tzw. plantacjami energetycznymi, zakładanymi na terenach rolniczych. Mogą być one obsadzanie gatunkami jednorocznymi i wieloletnimi.
Zaletą uprawy gatunków jednorocznych jest możliwość utrzymywania właściwego płodozmianu, łatwiejsze dostosowanie się do koniunktury rynkowej oraz wykorzystanie posiadanych maszyn, urządzeń i budynków. Niestety, często zdarza się, że efektywność energetyczna uprawy gatunków jednorocznych jest niższa niż wieloletnich. Gatunki wieloletnie charakteryzują się wyższymi kosztami założenia i likwidacji plantacji. W okresie pełnego użytkowania nakłady są zazwyczaj niższe, a bilans energetyczny i wskaźnik efektywności energetycznej są korzystniejsze niż w przypadku uprawy roślin jednorocznych.
Sektor upraw energetycznych w naszym kraju znajduje się jeszcze na bardzo wczesnym etapie rozwoju i traktowany jest raczej jako alternatywne źródło dochodów dla rolników. W wielu miejscach w Polski powstają niewielkie kilkuhektarowe plantacje wierzby, jednak plantatorzy często mają problem ze zbiorem i zbytem produktu. Z drugiej strony nałożony na zakłady energetyczne obowiązek wytwarzania „zielonej energii” generuje silny popyt na biomasę do procesów współspalania z węglem kamiennym w istniejących elektrociepłowniach i ciepłowniach, którego nie są w stanie zaspokoić małe pojedyncze plantacje. Do rozwoju agroenergetyki należy wykorzystać istniejące już zaplecze techniczne, dostosowane do uprawy roślin w krótkich cyklach produkcyjnych. Jako pierwsze na cele energetyczne powinny być zakładane plantacje tradycyjnych jednorocznych roślin uprawnych. Systematyczny wzrost zapotrzebowania na biomasę spowoduje większe zainteresowanie roślinami wieloletnimi, z których uzyskuje się kilkakrotnie większe plony w porównaniu z gatunkami jednorocznymi. Uprawa roślin energetycznych powinna obejmować wiele gatunków, dostosowanych do zróżnicowanych warunków glebowo-klimatycznych oraz możliwości technicznych rolników. Różnorodność biologiczna jest najlepszą metodą ograniczania niebezpieczeństwa rozpowszechniania się chorób i szkodników. Pozwala ona również na zmniejszenie ryzyka strat w przypadku zniszczenia któregoś z uprawianych gatunków, w tym szkód spowodowanych przez zwierzyną łowną. Plantacje energetyczne dają możliwość wykorzystania pod uprawę gleb mało urodzajnych czy skażonych i utylizację osadów ściekowych, co stwarza szansę wdrażania alternatywnej produkcji rolnej na terenach zdegradowanych i niskoprodukcyjnych.
Aby przekonać rolników do inwestycji i alokacji ziemi w uprawę wieloletnich roślin energetycznych bardzo ważna jest długoterminowa polityka państwa nastawiona na rozwój tego sektora upraw i stworzenie warunków do stabilnego rozwoju rynku biomasy. W 2009 roku płatności do upraw energetycznych przyznawane będą na zasadach określonych w przepisach wspólnotowych. W związku ze zmianą tych przepisów, od 2010 roku nie będą one już realizowane. Maksymalna powierzchnia gruntów na terenie Wspólnoty, objęta systemem pomocy do upraw roślin energetycznych wynosi 2 000 000 ha, a stawka płatności – 45 euro/ha. Przekroczenie maksymalnej powierzchni w danym roku skutkuje redukcją powierzchni kwalifikującej się do przyznania płatności.
- Rolnicy mogą ubiegać się o pomoc jeśli plantacja spełnia następujące warunki:
- obejmuje obszar co najmniej 1 ha,
- nie została założona na trwałych użytkach zielonych,
- jest objęta wnioskiem o przyznanie płatności do upraw roślin energetycznych za rok, w którym plantacja została założona lub za rok następujący po roku jej założenia,
- została założona zgodnie z wymogami agrotechniki,
- jest położona: o 1,5 m od granicy sąsiedniej działki gruntu, na której została założona taka plantacja lub użytkowanej jako grunt leśny, o 3 m od granicy sąsiedniej działki gruntu użytkowanej w inny niż wymieniony wyżej sposób,
- nie została założona na gruntach: o objętych obszarową ochroną przyrody, jeżeli plany ochrony tych obszarów jednoznacznie nie dopuszczają w danym miejscu zakładania plantacji, o zmeliorowanych – w przypadku plantacji topoli lub wierzby.
W danym roku rolnicy mogą ubiegać się o przyznanie pomocy do założenia plantacji trwałych o powierzchni nie większej niż 100 ha. Pomoc do danej plantacji może być udzielona tylko raz.
- Płatności przyznawane są wyłącznie w przypadku jeśli:
- plantacja będzie utrzymywana przez co najmniej 5 kolejnych lat, licząc od dnia złożenia wniosku o przyznanie pomocy,
- wszystkie rośliny zebrane z plantacji będą w wymienionym wyżej okresie przeznaczane na cele energetyczne,
- zostanie przyznana mu płatność do upraw roślin energetycznych w roku składania wniosku o przyznanie pomocy do plantacji trwałych.
Źródłem energii mogą być wszystkie rośliny – zarówno konwencjonalne rośliny rolnicze (zboża, ziemniaki, kukurydza, buraki cukrowe), jak również energetyczne rośliny wieloletnie (drzewa, trawy czy byliny dwuliścienne). Decyzja o wyborze rośliny wieloletniej powinna być poprzedzona analizą argumentów przemawiających za i przeciw jej uprawie w danych warunkach glebowo-klimatycznych.
Odnawialne źródła energii (w szczególności biomasa) mogą mieć istotny wpływ na bilans energetyczny poszczególnych gmin, czy nawet całych województw naszego kraju oraz przyczynić się do zwiększenia bezpieczeństwa energetycznego regionu, a zwłaszcza do poprawy zaopatrzenia w energię na terenach o słabo rozwiniętej infrastrukturze energetycznej. Potencjalnie największym odbiorcą energii ze źródeł odnawialnych może być rolnictwo, a także mieszkalnictwo i komunikacja.
Badania instytucji naukowych pokazują, że dysponujemy zestawem gatunków, które mogą stanowić alternatywę dla wierzby. Wprowadzenie nowych gatunków powinno być poprzedzone serią doświadczeń hodowlanych i wyborem najlepszych odmian.
Źródło: CBR Rolniczy Magazyn Elektroniczny