W celu powstrzymania gwałtownie postępującego wzrostu produkcji mleka na obszarze krajów Wspólnoty mimo podejmowanych działań interwencyjnych na rynku mleka, na mocy Rozporządzenia Rady nr 857/84 z dnia 31 marca 1984 roku wprowadzony został system kwot produkcyjnych na mleko. Funkcjonowanie tego systemu planowano na okres 5-ciu lat, który miał być wystarczający do przywrócenia wielkości produkcji mleka do poziomu z roku 1981.
W ramach wprowadzonego systemu każde państwo członkowskie otrzymało krajowy limit produkcji mleka, którego przekroczenie powodowało nałożenie na producentów dodatkowego podatku na poziomie 115 % ceny docelowej mleka.
- Kwota przyznana każdemu z krajów członkowskich dzieli się na 2 rodzaje:
- kwota hurtowa – wielkość produkcji obejmująca mleko dostarczane przez producentów do przetwórców organizujących skup mleka z gospodarstw rolnych,
- kwota sprzedaży bezpośredniej – wielkość produkcji obejmująca mleko lub produkty mleczarskie sprzedawane z gospodarstwa bezpośrednio konsumentom.
Dane bazowe do wprowadzenia w naszym kraju systemu kwotowania mleka, czyli do wydania decyzji o wielkości indywidualnych ilości referencyjnych, stanowiły przede wszystkim wielkości obrazujące rozmiar sprzedaży wyprodukowanego mleka i dostarczonego do zakładów przetwórczych w roku 2002/2003 (rok referencyjny).
W ciągu trzech lat funkcjonowania systemu ilość skupionego mleka w kraju wzrosła o 7,4% a w województwie warmińsko-mazurskim o 7,5 %, zaś liczba aktywnych dostawców hurtowych mleka spadła odpowiednio o 16,2 i 17,5 %. Nieco odmienna skala zmian nastąpiła wśród dostawców bezpośrednich, których liczba w kraju spadła aż o 44,4% zaś w woj. warmińsko-mazurskim tylko o 17,0 %, jednak łączna ilość mleka wprowadzonego przez nich do obrotu spadła podobnie, tj. o 49,1 oraz 45,1 %, co oznacza, że z kontynuowania dostaw bezpośrednich zrezygnowali w woj. warmińsko-mazurskim producenci o skali produkcji znacznie większej niż średnia w kraju. Trzeba także zaznaczyć, że w woj. warmińsko-mazurskim udział dostawców bezpośrednich w ogólnej sumie indywidualnych ilości referencyjnych jest niewielki i wyraźnie zmniejsza się, gdyż w pierwszym roku kwotowym wynosił w kraju 3,53 a w trzecim 1,72 %, zaś w województwie warmińsko-mazurskim odpowiednio 1,58 i 0,73 %.
Wskazane zmiany zachodzą na drodze corocznego rozdysponowywania krajowej rezerwy krajowej ilości referencyjnej, a także transferów między dotychczasowymi właścicielami oraz konwersji między limitem dla dostawców bezpośrednich a hurtowych i odwrotnie. Transfery dokonane w kraju przez zmieniającą się w kolejnych latach liczbę producentów obejmowały w zakresie dostaw hurtowych 8,9, 5,1 i 5,7 % ogólnej wielkości krajowych dostaw, zaś w zakresie dostaw bezpośrednich odpowiednio 1,1, 28,0 i 15,3 %.
- Choć system kwotowania mleka funkcjonuje w Polsce dopiero 3 lata, to zebrane dane zdają się wskazywać na to, że wprowadzenie tego systemu dało w produkcji mleka na obszarze woj. warmińsko-mazurskiego następujące efekty:
- wzrost ilości skupionego mleka,
- spadek liczby producentów realizujących hurtową sprzedaż mleka,
- spadek udziału liczby dostawców bezpośrednich w ogólnej liczbie producentów mleka oraz ich produkcji w ogólnej sumie indywidualnych ilości referencyjnych.
- Procesy zachodzące w sektorze gospodarstw prowadzących produkcję mleka, to m.in.:
- wzrost wydajności mlecznej krów prowadzący przy ustalonych wielkościach produkcji do dalszego spadku ilości utrzymywanych krów,
- zmniejszanie się ilości gospodarstw utrzymujących bydło mleczne wskutek rezygnacji z towarowej produkcji mleka w małych gospodarstwach.
3-letni okres funkcjonowania systemu nie pozwala na wskazanie, w jakim stopniu obserwowane procesy są bezpośrednim efektem jego wprowadzenia a na ile są one związane z koniecznością ponoszenia dużych nakładów na poprawę warunków produkcji i innymi czynnikami. Można przy tym oczekiwać, że niedawne wprowadzenie możliwości uzyskania rekompensat za rezygnację z posiadanych kwot mlecznych ustabilizuje sytuację w sektorze producentów mleka, gdyż skłoni dotychczasowych producentów mleka do zdecydowanego i bardziej trwałego określenia profilu produkcyjnego swego gospodarstwa.
mgr inż. Andrzej Milkiewicz
Agencja Rynku Rolnego,
Oddział Terenowy w Olsztynie
Kongres Olsztyn 2007
mgr inż. Andrzej Milkiewicz