Efektywność wykorzystania pasz gospodarskich i dodatków nowej generacji w żywieniu rosnących świń

W żywieniu świń dąży się do maksymalizacji efektów produkcyjnych (przyrosty dzienne, zużycie paszy) przy jak najniższym nakładzie na pasze i na inne koszty odchowu i tuczu. Obecnie wykorzystuje się zasadniczo dwa systemy żywienia świń: na mokro i paszami suchymi. W obydwu systemach wykorzystuje się najczęściej pasze gospodarskie jak zboża, nasiona roślin strączkowych, niektóre pasze odpadowe powstałe przy produkcji oleju lub etanolu, jak też pochodzące z przetwarzania innych surowców przemysłu rolno-spożywczego.

Do pasz gospodarskich odgrywających zasadnicze znaczenie w żywieniu świń należą zboża (pszenica, jęczmień, pszenżyto, owies, kukurydza) i otręby oraz niektóre nasiona roślin strączkowych (groch, bobik, łubiny). Stosując te pasze należy też pamiętać o dużej możliwości ich uszlachetniania poprzez różne zabiegi termo-plastyczne, co skutkuje zwiększoną wartością pokarmową i zmniejszeniem substancji przeciw odżywczych. Nieco odmiennego podejścia wymagają te pasze przy stosowaniu żywienia na mokro, a nieco odmiennego przy żywieniu mieszankami suchymi. W ekologicznym żywieniu świń coraz większą uwagę przywiązuje się też do wykorzystania pasz objętościowych soczystych, jak ziemniaki, zielonka z roślin motylkowatych lub mleko odtłuszczone.

Nieco więcej uwagi poświęcić należy produktom ubocznym z tłoczenia oleju oraz produkcji biopaliw. Dotyczy to zarówna makuchów (tab. 1) jak i np. dla DDGS (suszone podestylacyjne odpady z kukurydzy).

Tabela 1. Zawartość podstawowych składników pokarmowych w makuchach roślin oleistych.

Składniki

Rzepak

Słonecznik obłuskany

Len

Wiesiołek

Sucha masa, %

86-92,0

87-91,2

88-91,4

89,4-92,8

Ekstrakt tłuszczowy, %

6,5 – 12,8

5,8- 8,5

5,4-9,8

5,5- 12,0

Białko ogólne, %

28 – 37,4

38,2-42,9

30-34,5

20-23,9

Włókno surowe, %

9 – 12,5

10,4-16,0

8,8-10,5

23-30

Energia metaboliczna, MJ/kg

13,5-16,0

12,0-14,5

12,5-15,0

11,5-13,0

Oprócz wykorzystania różnych pasz gospodarskich, istotnym aspektem w żywieniu rosnących świń okazało się wykorzystanie różnego rodzaju dodatków paszowych. Po wprowadzonym w styczniu 2006 zakazie stosowania antybiotyków paszowych poszukuje się innych alternatywnych, ale skutecznych dodatków paszowych. Chodzi o taki dobór pasz gospodarskich i dodatków, które dzięki zawartym w nich składnikom odżywczym i substancjom czynnym stymulować będą świnie do wydajniejszej produkcji, zachowując pełne bezpieczeństwo żywienia oraz produkowanej żywności. Do dodatków nowej generacji znajdujących zastosowanie w żywieniu świń zaliczyć można probiotyki i prebiotyki, enzymy, detoksykanty oraz kwasy organiczne i preparaty ziołowe. Doświadczenia naukowców i praktyków wskazują, że mieszanina odpowiednio dobranych dodatków paszowych, uwzględniających wiek zwierząt, warunki higieniczne pomieszczeń, rodzaj i higienę paszy oraz system utrzymania zwierząt może z powodzeniem stwarzać dobre warunki do chowu świń bez antybiotykowych stymulatorów wzrostu (ASW).

Za probiotyki uważa się produkty zawierające żywe i/lub martwe mikroorganizmy, jak też dostarczane przez nie substancje, które przyczyniają się do stabilizacji równowagi populacji mikroorganizmów, jak też i aktywności enzymatycznej w przewodzie pokarmowym, przez co wywierają dodatni wpływ na wzrost i rozwój zwierząt. Są to najczęściej odpowiednio dobrane naturalne szczepy bakterii jelitowych, które po doustnym wprowadzeniu są w stanie zasiedlić przewód pokarmowy, uniemożliwiając tym samym nadmierny rozwój mikroorganizmów chorobotwórczych, zapewniając lepsze trawienie i optymalne wykorzystanie pokarmu. Probiotyki mogą zawierać jeden lub kilka szczepów mikroorganizmów i być podawane zwierzęciu w formie dodatków mikrobiologicznych, pojedynczych lub zmieszanych z innymi substancjami. Są podawane doustnie jako proszek lub zawiesina, tabletki, granulki lub pasty – okresowo lub w sposób ciągły (Grela, 2006).

Mechanizm działania probiotyków jest wielokierunkowy i szczególnie efektywny w warunkach zaburzenia prawidłowej homeostazy mikroflory przewodu pokarmowego.
Do podstawowych kierunków działania mikroorganizmów probiotycznych zaliczyć można:
– zmianę pH w określonych odcinkach przewodu pokarmowego w wyniku produkcji przez mikroorganizmy probiotyczne kwasów organicznych,
– produkcję substancji o charakterze bakteriostatycznym i bakteriobójczym: nadtlenek wodoru, lizozym, bakteriocyny, laktolina, acidolina, acidofilina, bulgaricyna, reuteryna,
– redukcję poziomu toksycznych amin i amoniaku produkowanych przez bakterie patogenne w przewodzie pokarmowym,
– stymulujące działanie na układ immunologiczny, wpływając na zwiększenie aktywności fagocytarnej limfocytów.
Prebiotyki są dodatkiem paszowym nie zawierającym mikroorganizmów, natomiast substancje odżywcze, stymulujące rozwój i wzrost naturalnej, pożytecznej mikroflory jelitowej zasiedlającej przewód pokarmowy zwierząt oraz tłumiąc potencjalnie szkodliwe bakterie. Dodawanie lub zwiększanie poziomu prebiotyków w dawce zmienia liczebność i rodzaj bakterii w jelitach. Wynikiem działania prebiotyków jest stymulacja odporności organizmu poprzez zrównoważenie pożytecznej mikroflory jelitowej, do zwalczania infekcji powodowanych przez bakterie chorobotwórcze lub będących wynikiem szkodliwego wpływu produkowanych przez nie toksyn. Prebiotyki mogą zwierać mannanoligosacharydy (np. Bio-Mos), fruktooligosacharydy, galaktooligosacharydy oraz wyciągi roślinne (np. z Yucca schidigera). Obecnie nastąpił wzrost zainteresowania użyciem oligosacharydów jako dodatku paszowego w żywieniu zwierząt, szczególnie młodych, ze względu na ich funkcje jako składnika stymulującego rozwój pożytecznej mikroflory jelitowej, a w następstwie uzyskiwanie korzystnych efektów produkcyjnych. Ta grupa dodatków jest w pełni ekologicznie bezpieczna dla zwierząt i ludzi. Można stosować w żywieniu zwierząt mieszaninę probiotyków z prebiotykami jako tzw. synbiotyki.

Oprócz pro-, pre- i synbiotyków znaczące uznanie producentów świń znalazły enzymy paszowe, głównie hydrolazy (Grela, 2006). Ze względu na użyteczność żywieniową enzymy można podzielić na wspomagające działanie enzymów własnych u zwierząt młodych, np. lipaza, amylaza, itd. oraz enzymy nie produkowane przez przewód pokarmowy zwierząt, a więc rozkładające głównie składniki włókna pokarmowego: beta-glukanaza, pektynaza, ksylanaza, arabino-ksylanaza, celulaza, hemicelulaza oraz fitazy rozkładające fityniany.

Korzyści ze stosowania enzymów, oprócz rozkładu mało strawnej frakcji włókna, to poprawa efektów produkcyjnych: przyrostów masy ciała i wykorzystania paszy, polepszenie strawności białka i energii, zmniejszenie biegunek, poprawa warunków zoohigieniczych. W przypadku stosowania fitazy mikrobiologicznej uzyskuje się lepsze wykorzystanie zasobów fosforu z pasz roślinnych. Pozwala to na zmniejszenie dodatku fosforanów i ograniczenie ilości wydalanego fosforu z kałem, w efekcie uzyskuje się obniżenie zanieczyszczenia środowiska tym pierwiastkiem. Enzymy paszowe zalicza się do dodatków ekologicznie bezpiecznych.

Interesującym i stosowanym już w praktyce chowu świń dodatkiem do pasz są konserwanty i zakwaszacze. Są to krótko łańcuchowe kwasy organiczne lub ich sole dodawane pojedynczo lub w postaci mieszanin do surowców i pasz. W skład tych preparatów wchodzą najczęściej: kwas mlekowy, mrówkowy, propionowy, sorbowy, cytrynowy i fumarowy. Są dostępne w postaci preparatów stałych i płynnych, np. Baracid firmy JHJ. Preparaty konserwujące mogą zawierać także kwasy nieorganiczne, głównie ortofosforowy. Ograniczają one lub zapobiegają rozwojowi szkodliwej mikroflory bakteryjnej lub grzybów w paszach wyprodukowanych lub przechowywanych w wadliwych warunkach. Im większa wilgotność paszy, tym zalecana jest wyższa dawka preparatu. Ponadto konserwanty wpływają na procesy zachodzące w organizmie; zapobiegają efektowi buforowania paszy w początkowym odcinku przewodu pokarmowego oraz zwiększają przyswajalność składników pokarmowych. Działają stabilizująco na mikroflorę przewodu pokarmowego poprzez zmianę pH. Obniżeniu ulega także poziom toksycznego amoniaku i amin biogennych w jelicie cienkim, przyczyniając się do polepszenia wchłanialności białek i tłuszczów. Dodatek kwasów organicznych wpływa także korzystnie na gospodarkę mineralną. Dzięki kwasom organicznym możliwe jest także podnoszenie efektów produkcyjnych, tj. przyrostów masy ciała, pobrania i wykorzystania paszy. Osiągane rezultaty zależą jednak od zastosowania odpowiedniej mieszanki o zalecanej zawartości białka, aminokwasów, energii metabolicznej, składników mineralnych i witamin.

W niekorzystnych warunkach środowiskowych (nadmierna wilgotność, wahania temperatury) mogą rozwijać się pleśnie na roślinach uprawnych jako grzyby patogenne (Fusarium) lub w składowanych paszach i mieszankach jako saprofity (Aspergillus, Penicillium). Wytwarzają metabolity toksyczne zwane mikotoksynami, powodując u zwierząt mikotoksykozę. Częściowego zneutralizowania negatywnych skutków mikotoksyn w takich paszach można dokonać przy pomocy detoksykantów. Stosuje się wiele naturalnych i syntetycznych sorbentów, jak glinokrzemiany, tlenek glinu, kaolin, modernit, zeolit, klinoptylolit, bentonit, węgiel aktywowany. Działanie sorbentów zachodzi głównie w przewodzie pokarmowym i polega na odłączeniu mikotoksyny od cząstki paszy i jej absorpcji, a następnie wydaleniu z kałem. Detoksykanty wykazują także właściwości wiązania amoniaku w jelicie cienkim.

Zioła lub pozyskiwane z nich preparaty mogą być stosowane w profilaktyce i leczeniu zwierząt. Zawierają wiele składników i substancji biologicznie czynnych, tzw. metabolitów wtórnych. Najczęściej spotykane to: alkaloidy, glikozydy, garbniki, saponiny, olejki eteryczne, terpeny, flawonoidy, śluzy roślinne, pektyny, kwasy organiczne oraz witaminy i sole mineralne. Wymienione związki wzmagają wrażenia smakowe i pobudzają apetyt, jako regulatory funkcji trawiennych wpływają na motorykę przewodu pokarmowego oraz sekrecję soków trawiennych. Zioła można stosować pojedynczo lub w mieszankach, świeże lub w postaci suszu albo w formie różnego rodzaju wyciągów. Udowodniono, że lepszy efekt uzyskuje się stosując mieszaninę z odpowiednio dobranych ziół dla określonego gatunku zwierząt, wieku i kierunku produkcji niż przy wprowadzeniu pojedynczego zioła do dawki pokarmowej. Zioła wprowadzone do mieszanek dla zwierząt powodują polepszenie efektów produkcyjnych, zdrowotności oraz poprawę walorów dietetycznych i smakowych mięsa. Zainteresowanie stosowaniem ziół jako zamienników takich stymulatorów wzrostu jak antybiotyki będzie w przyszłości wzrastało, ze względu na naturalne pochodzenie tego dodatku, szerokie spektrum pozytywnego działania i zwiększający się popyt konsumentów na tzw. ekologicznie bezpieczną żywność (Grela, 2006). Zagadnieniem istotnym staje się standaryzowanie ziół na zawartość substancji biologicznie czynnych, którym można przypisać korzystne efekty w chowie świń.

Tak więc odpowiednio dobrane pasze gospodarskie, uzupełnione komponentami białkowymi (poekstrakcyjna śruta sojowa) i mineralno-witaminowymi (premiksy) w połączeniu z dodatkami paszowymi nowej generacji mogą spełnić oczekiwania zarówno producentów jak i konsumentów wieprzowiny.

Źródło: FERMA ŚWIŃ i DROBIU 2010
Autor: prof. dr hab. Eugeniusz R. Grela – Instytut Żywienia Zwierząt – Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie