Efektywność stada podstawowego jest czynnikiem wpływającym na opłacalność produkcji świń. W nowoczesnej i wydajnej produkcji świń wymaganym jest, aby lochy stada podstawowego charakteryzowały się wysoką ilością prosiąt urodzonych i odchowanych w ciągu roku. W niektórych krajach jak np. w Danii w stadach towarowych uzyskuje się dzisiaj średnio ponad 25 prosiąt od jednej lochy w roku.
Poprzez doskonalenie cech użytkowości rozpłodowej u świń należących do ras i linii matecznych uzyskano poprawę w cechach związanych z wielkością miotu, w tym liczbą prosiąt żywo urodzonych. Czynnikami limitującymi możliwość pełnego wykorzystania potencjału genetycznego świń w zakresie reprodukcji są żywienie, warunki utrzymania oraz stan zdrowotny. W porównaniu do wcześniej użytkowanych zwierząt współczesne lochy charakteryzują się znacznie wyższą produkcyjnością, ale jednocześnie odznaczają się większymi wymaganiami żywieniowymi, środowiskowymi, a mniejszą odpornością na schorzenia. Badania wykonane w ostatnich latach w Stanach Zjednoczonych dowodzą, że w wielu fermach brakowanych jest rocznie już ponad 50% loch. Tendencja wzrostu ilości brakowanych loch do poziomu ponad 50% obserwowana jest także w innych krajach. Rosnącym problemem jest także ilość brakowań w grupie loszek wybranych na remont stada. Są one najczęściej eliminowane z powodu braku występowania rui oraz problemów z kończynami. Wysoki procent brakowanych zwierząt zwiększa koszty wymiany loch stada podstawowego, a znaczny udział miotów pochodzących od loch pierwiastek pogarsza wyniki użytkowości rozpłodowej, gdyż mioty loch pierwiastek są mniej liczebne, a odchów prosiąt jest z reguły trudniejszy. Dlatego w intensywnej produkcji należy zwrócić więcej uwagi na odpowiednie przygotowanie loszek do rozrodu oraz prawidłowe żywienie i eksploatację loch. Zakładanym celem jest uzyskanie wysokiej produkcyjności loch, przy zachowaniu długiego okresu użytkowania, pozwalającego na uzyskanie wydajności życiowej ponad 50 prosiąt od lochy. Wysoka efektywność w rozrodzie uwarunkowana jest nie tylko wysoką skutecznością krycia, ale odpowiednią liczebnością miotu oraz niską liczbą dni luźnych przypadających na miot. Jednocześnie lochy powinny odznaczać się wysoką mlecznością, produkować wartościową siarę oraz charakteryzować się dobrą opiekuńczością w stosunku do prosiąt.
Jakość wprowadzanych do stada młodych zwierząt remontowych ma istotne znaczenie dla utrzymania wysokiej produkcyjności. Żywienie jest jednym z kluczowych elementów właściwego przygotowania loszek do pełnienia przyszłych funkcji rozrodczych. Coraz częściej podnoszone jest zagadnienie nieodpowiednich wyników, jakie uzyskują wprowadzane do remontu loszki, które przy żywieniu do woli wprawdzie uzyskują bardzo wysokie tempo wzrostu, lecz później sprawiają szereg problemów w użytkowaniu rozpłodowym.
Prowadzona selekcja w kierunku wysokiego tempa wzrostu i odkładania dużej ilości białka w tuszy, pozwala na osiąganie przez zwierzęta masy ciała 110-120 kg już w wieku 150-160 dni. Intensywny wzrost uzyskany jest dzięki zastosowaniu w żywieniu mieszanek o wysokiej koncentracji energii, białka i lizyny. W okresie odchowu zbyt intensywny wzrost loszek może być jednak przyczyną problemów w późniejszym użytkowaniu rozpłodowym. Stwierdzono, że u zwierząt, które odznaczają się zbyt wysokim tempem wzrostu w okresie odchowu, znacznie częściej występują problemy z kończynami.
- Aktualnie zaleca się, by wprowadzane do rozrodu loszki charakteryzowały się następującymi parametrami:
- wiek 220-230 dni;
- masa ciała 130-140 kg;
- grubość słoniny w punkcie P2 16-20 mm;
- krycie loszek w 2 lub 3 rui.
Według niemieckich norm średni dzienny przyrost loszek od urodzenia do masy ciała 135 kg winien wynosić 575 g. Zgromadzenie odpowiednich rezerw tłuszczowych u loszek jest istotnym czynnikiem mającym wpływ na późniejsze wyniki produkcyjne w tym wielkość miotu loch pierwiastek oraz długość okresu użytkowania w stadzie. Liczne obserwacje potwierdzają pogląd, że loszki charakteryzujące się zbyt wysokim tempem wzrostu w okresie odchowu pobierają istotnie mniej paszy w okresie laktacji. Optymalny poziom żywienia loszek według zaleceń niemieckich zakłada w okresie odchowu od 30 do 60 kg m.c. przyrost dzienny na poziomie 650 g, a w okresie od 60 do 90 kg m.c. przyrosty dzienne rzędu 700 g. Od masy ciała 90 kg intensywność żywienia powinna być utrzymana na takim poziomie, by przyrosty dzienne pozostały na poziomie 700 g. Na 10-14 dni przed pokryciem loszki zalecanym jest zastosowanie obfitego żywienia tzw. „flushingu”, dzięki któremu dostarczana jest dodatkowa ilość energii, białka, składników mineralnych oraz witamin, co wpływa korzystnie na poziom owulacji. W ostatnim czasie zwraca się również uwagę na podwyższenie zawartości łatwo przyswajalnej skrobi i glukozy w mieszance, dzięki czemu możliwy jest wzrost poziomu insuliny, a tym samym stymulacja funkcji fizjologicznych układu rozrodczego lochy.
Jednym z czynników wpływających na długość użytkowania loch w stadzie jest kondycja i stan zdrowotny. W porównaniu do świń użytkowanych wcześniej, współczesne rasy świń charakteryzują się większą płodnością i plennością oraz znacznie mniejszym otłuszczeniem. Świnie niektórych ras i linii charakteryzują się mniejszym apetytem, co ogranicza możliwość pełnego pokrycia potrzeb pokarmowych w okresie laktacji. Intensywna produkcja zakłada maksymalne wykorzystanie potencjału rozrodczego loch, a wszelkie popełniane błędy w żywieniu mogą prowadzić do nadmiernej eksploatacji organizmu, a tym samym przedwczesnego brakowania loch.
Warto przypomnieć, że jeszcze w latach 50-tych ubiegłego wieku lochy produkowały średnio dziennie około 4 kg mleka, natomiast obecnie ilość wytwarzanego mleka wynosi 10-12 kg. W okresie laktacji trwającej 28 dni locha produkuje średnio 250 kg mleka zawierającego około 15 kg białka, 18 kg tłuszczu, 12 kg laktozy oraz 2,5 kg składników mineralnych. W przeliczeniu na masę ciała wydajność mleczna współczesnych loch jest już zbliżona do poziomu takiego jak u krów. Mleko loch charakteryzuje się wysoką zawartością składników pokarmowych, dzięki czemu średnio z 4,1 kg mleka tworzony jest 1 kg przyrostu masy ciała prosiąt. W okresie laktacji ubytek masy ciała loch wynoszący 10 kg jest normalnym procesem mobilizacji własnych rezerw energetyczno-białkowych na potrzeby wynikające z intensywnej produkcji mleka. Jednak straty masy ciała przekraczające 10% mogą być przyczyną wydłużenia okresu odsadzenie-pokrycie, co w praktyce obserwowane jest u loch pierwiastek. Często występujący w praktyce problem obniżonej wielkości drugiego miotu u loch jest spowodowany niedostateczną podażą aminokwasów (w tym głównie lizyny) w okresie laktacji. Poniżej pewnego stanu kondycyjnego lochy nie są w stanie wykazać swojego potencjału w zakresie wielkości miotu. Ilość pobieranej paszy oraz stan procesów metabolicznych u loch wpływają na produkcję hormonu stymulującego wzrost pęcherzyków jajnikowych (FSH) oraz hormonu luteinizującego (LH), które są odpowiedzialne za przebieg cyklu rujowego u świń.
- Efektem niedostatecznego pobierania paszy, a tym samym składników pokarmowych w okresie laktacji jest:
- zmniejszona produkcja mleka,
- niska masa ciała odsadzanych prosiąt,
- istotne zmniejszenie masy ciała loch,
- nadmierna utrata rezerw białkowo-tłuszczowych,
- zaburzenia w gospodarce mineralnej,
- osłabienie kości,
- wydłużenie okresu odsadzenie-pokrycie,
- zmniejszenie wydajności rozpłodowej w kolejnych miotach.
Podane w normach żywieniowych dzienne zapotrzebowanie na składniki pokarmowe różnicuje fazę niskiej ciąży (do 85-90 dnia) o mniejszym poziomie wymaganej ilości energii i aminokwasów oraz wysokiej ciąży (powyżej 85-90 dnia ciąży), gdzie potrzeby pokarmowe wzrastają o średnio 25-40 %. W okresie laktacji potrzeby pokarmowe zależne są dziennego przyrostu masy ciała odchowywanego miotu.
W praktyce najczęściej stosowanym rozwiązaniem w żywieniu loch jest użycie dwóch mieszanek przeznaczonych dla loch prośnych oraz loch karmiących. Rzadziej stosowane są programy żywieniowe, w których wprowadza się zmodyfikowaną mieszankę na drugi i trzeci trymestr ciąży lub stosuje się specjalną paszę przed porodem. W żywieniu loch zaleca się, by pasza zawierała dostateczną ilość włókna, dzięki czemu lochy będą syte i spokojne. Dla loch prośnych optymalny udział włókna w dawce wynosi 6-10 %, a dla loch karmiących 4-6 %.
W żywieniu loch wykorzystywane są powszechnie dodatki paszowe, które korzystnie wpływają na funkcje rozrodcze, pozwalają zachować dobry status zdrowotny, zwiększają pobierania paszy oraz chronią organizm przed niekorzystnym działaniem czynników stresowych. Pełna znajomość potrzeb żywieniowych pozwala lepiej dopasować ilość dostarczanych składników w paszy, a tym samym utrzymać optymalną kondycję loch.
Źródło: FERMA ŚWIŃ i DROBIU 2010
Autor: dr inż. Marian Kamyczek – Instytut Zootechniki – Zootechniczny Zakład Doświadczalny Pawłowice