Wpływ dobrostanu na wyniki ekonomiczne w hodowli i produkcji świń

W kryteriach oceny dobrostanu nie może zabraknąć parametrów ekonomicznych, ujmujących zależności między dobrostanem a efektywnością produkcji (tabela 1). Ekonomika dobrostanu stanowi nową, dynamicznie rozwijającą się dziedzinę, która wykorzystuje procedury i modele matematyczne do gromadzenia i przetwarzania rozlicznych danych hodowlanych, weterynaryjnych, klimatycznych, ustawodawczych i rynkowych, a następnie do prognozowania, symulacji i optymalizacji procesów decyzyjnych (2).

Otwiera ona zupełnie nowe możliwości pozwalające na podstawie multianaliz (analizy na bazie informacji ze źródeł odległych tematycznie, przestrzennie i czasowo) przewidywać występowanie epizoocji w perspektywie lat, programować działania profilaktyczne, symulować skuteczność leczenia, uwzględniać zmiany potencjału genetycznego zwierząt, organizować bazę paszową, kierunkować produkcję pod kątem zmian demograficznych i socjalnych, a przede wszystkim wyznaczać dla tych wszystkich działań stopień ryzyka i bilans zysków (1).

  • Tabela 1. Podstawowe wyznaczniki w ekonomice dobrostanu (wg 2)
  • Etapy weryfikacji systemów chowu pod kątem dobrostanu :
  • Kwalifikacja strat zdrowotnych i produkcyjnych wynikających z pogorszonego dobrostanu
  • Wybór strategii prowadzącej do minimalizacji strat
  • Bilans nakładów finansowych na polepszenie dobrostanu
  • Bilans zysków wynikających z polepszenia dobrostanu

Dobrą ilustracją implikacji ekonomicznych na tle obniżonego poziomu dobrostanu jest sektor rozrodu w fermach trzody chlewnej, gdzie – jak wynika z powszechnie dostępnych danych – 60-80% loch nie przeżywa do 3 oproszenia, przy optymalnej liczbie miotów uzyskanych od lochy w ciągu jej życia nie mniejszej niż 7. Eliminacji ulegają głównie pierwiastki, co oznacza, że do każdej wybrakowanej loszki dopłaca się kwotę wynikającą z kosztu jej odchowu oraz następną sumę pochodzącą z niewypełnienia przez nią programu hodowlanego. Wysoki udział pierwiastek w strukturze stada negatywnie rzutuje na liczebność miotów, przeżywalność i masę ciała odsadzanych prosiąt, co z kolei wpływa na przedłużenie czasu tuczu, zwiększone zużycie pasz i energii, a także zwiększa koszty robocizny. Tak więc problemy ‘na wejściu’ (zły stan zdrowia loszek w następstwie nieadekwatnych warunków w sektorze krycia i ciąży) mają swój wymierny efekt ‘na wyjściu’, którym straty produkcyjne w skali cyklu lub roku finansowego. Z dalszych etapów analizy ekonomicznej wyniknie, jakiego rzędu nakłady poniesione na poprawę dobrostanu loszek zaowocują zyskiem finalnym.

Ekonomicznej analizy wymaga również wybór optymalnego terminu odsadzania prosiąt. Podzielone są opinie badaczy co do tego zagadnienia. Zwolennicy wczesnego odsadzania wskazują głównie efekty ekonomiczne płynące z tej metody. Krytycy natomiast podnoszą, że efekt ekonomiczny wczesnego odsadzania jest pozorny, bowiem nie uwzględnia konsekwencji zdrowotnych występujących u prosiąt, szczególnie schorzeń biegunkowych, nakładów na leczenie, osłony antybiotykowe czy wysoki koszt specjalnie wytworzonej paszy dla wcześnie odsadzonych prosiąt.

Podobną sytuacje obserwujemy przy wyborze wielkości obsady tuczników na określoną powierzchnię. Każda zwiększona obsada zwierząt wydaje się być ekonomicznie uzasadniona. Jest to również efekt pozorny. Na przykład u świń ponadnormatywna obsada powoduje wzrost udziału padłych zwierząt o 15% oraz obniżenie wykorzystania paszy o 17%, co obserwowano przy niewielkiej zmianie obsady z 0,8 do 0,6 m2/szt. (Herbut i Walczak 2004). Poprawa dobrostanu pozwalająca na większa swobodę ruchu, mniejszą liczbę konfliktów miedzy osobnikami, łatwiejszy dostęp do paszy i wody, bardzo wyraźnie odbijają się na mniejszym udziale zwierząt padłych, większych przyrostach dziennych i mniejszym zużyciu paszy.

Ważnym dla dobrostanu świń jest wybór właściwego legowiska. Jest wiele danych wskazujących, że system głębokiej ściółki zapewnia świniom o wiele wyższy dobrostan niż utrzymanie na podłogach rusztowych. Wprawdzie uzyskiwane wyniki produkcyjne, jak przyrosty dzienne, zużycie paszy na kg. przyrostu masy ciała, mięsność są korzystniejsze dla tuczników utrzymywanych na podłodze rusztowej w porównaniu do głębokiej ściółki, jednak biorąc pod uwagę śmiertelność, a także inne koszty związane z procesem produkcyjnym powodują, że zysk na jednym tuczniku utrzymywanym w systemie głębokiej ściółki jest o 10 euro wyższy niż w systemie podłogi rusztowej, nie licząc kosztów zagospodarowania gnojowicy (Kralik i współ. 2006).

Niektórzy europejscy hodowcy kwestionują założenia dobrostanu twierdząc, że istnieje konflikt między wymogami ‘welfare’, a dochodowością z tytułu produkcji. Algers (1998) argumentuje, że eliminacja stereotypii i schorzeń o środowiskowej etiologii (MMA, syndrom zimno-głód, biegunki okresu ssania, bronchopneumonie, mykoplazmozy, kulawizny, obniżona rozrodczość) w ostatecznym rozrachunku bilansuje straty wynikające z rozgęszczenia obsady, instalacji nowych urządzeń itp. Obniżony stopień ekspozycji zwierząt na czynniki zakaźne i nie infekcyjne, i związany z tym spadek zachorowalności oraz wzrost przyrostów masy ciała, powodują możliwość częściowej lub całkowitej eliminacji promotorów wzrostu pochodzenia syntetycznego i antybiotyków paszowych, co – przy światowych cenach farmaceutyków – znacznie obniża koszty produkcji i zwiększa biologiczną wartość produktu. Nadto, fermy dobrostanu należą do obiektów o niskim współczynniku inwestycji (low investment systems), co wynika z udziału w tych systemach elementów ekstensywnego utrzymania (szałasowe, pastwiskowe, pastwiskowo-alkierzowe).

Z danych szwedzkich wiadomo (1), że inwestycje w fermach dobrostanu dla trzody chlewnej wynoszą około 70% wartości tych inwestycji w fermach typowych.

Systemy alternatywne mogą sprzyjać zyskom nie tylko z uwagi na ilościowy wzrost produkcji uzyskany na drodze wykorzystania pełni potencjału biotycznego zwierząt, ale również z tytułu cen produktów wytworzonych w fermach dobrostanu. W krajach zachodnich ceny te są o około 30% wyższe, w porównaniu cen uzyskiwanych za produkty z ferm przemysłowych. Produkty z ferm dobrostanu (‘free food’) cechują się polepszonymi parametrami technologicznymi i trwałością, co pozwala ograniczać stosowanie środków konserwujących, a nadto posiadają walory dietetyczne i smakowe, zwiększające ich przydatność przetwórczą.

Reasumując, pragnę podkreślić, że w zdecydowanej większości przypadków optymalizacja warunków środowiskowych poprawiająca poziom dobrostanu świń jest mierzalna i efektywna ekonomicznie. Są jednak przypadki, że poprawa warunków utrzymania zwierząt nie zawsze musi być wymierna finansowo, jednak eliminuje cierpienie psychiczne i fizyczne zwierząt, a to w wymiarze etycznym jest najważniejsze.

Piśmiennictwo:
1. Algers B. Proc. 15th IPVS Cong., Birmingham, England, 345, 1998.
2. Dijkhuizen A.A.: 9th Intern. Cong. On Anim. Hyg., Helsinki, Finland, 337, 1997.
3. Herbut E., Walczak J., 2004. Zesz. Nauk. PTZ, 73: 19-40.G.
4. Kralik, Z. i współ., 2006. 98 th EAAE Seminar ‘Marketing Dynamics within the Global

Źródło: FERMA ŚWIŃ i DROBIU 2010
Autor: prof. dr hab. Roman Kołacz – Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu