Minimalne wymagania wzajemnej zgodności w gospodarstwach rolnych – cross compliance

W 2003 roku po długich debatach w całej Europie na temat kształtu polityki rolnej ministrowie rolnictwa UE uzgodnili wprowadzenie zmian i reformę Wspólnej Polityki Rolnej (WPR). Reforma ta całkowicie zmieniła sposoby wspierania przez UE jej sektora rolnego. Kierunek który został zapoczątkowany w ramach planowanych reform to subsydiowanie wypłacane niezależnie od wielkości i rodzaju produkcji, czyli wprowadzenia tzw. Płatności Jednolitej (SPS).

Zmiany te pociągnęły za sobą bardzo ważny element funkcjonowania rolnictwa mianowicie nowe jednolite płatności na gospodarstwo, ścisłe powiązanie z przestrzeganiem standardów w ochronie środowiska, bezpieczeństwie żywności i dobrostanie zwierząt.

  • Zasadnicze elementy zreformowanej WPR:
  • jednolita płatność na gospodarstwo dla rolników, niezależna od produkcji, ograniczone elementy związane z produkcją, aby zapobiegać jej zaniechaniu,
  • powiązanie tej płatności z przestrzeganiem standardów w ochronie środowiska, bezpieczeństwie żywności, zdrowiu zwierząt, zdrowotności roślin i dobrostanie zwierząt, jak również z przestrzeganiem dobrych warunków rolniczych i ochrony środowiska w zarządzaniu gruntami rolnymi wzajemna zgodność (z ang. cross compliance)
  • wzmocnienie polityki rozwoju wsi poprzez przeznaczenie większej ilości pieniędzy z UE, nowe działania promujące ochronę środowiska, jakość żywności i dobrostan zwierząt oraz pomagające rolnikom w osiąganiu standardów produkcyjnych UE, które obowiązują od 2005 roku, ograniczenie płatności bezpośrednich (modulacja) dla gospodarstw wielkoobszarowych, aby sfinansować nową politykę rozwoju wsi, mechanizm dyscypliny finansowej zapewniający, że poziom wydatków na rolnictwo z budżetu UE ustalony do roku 2013 nie zostanie przekroczony.

W państwach UE-15 zasada wzajemnej zgodności był wdrażana stopniowo w latach 2005, 2006 i 2007. W nowych państwach członkowskich, w tym w Polsce, dotychczas obowiązywało przestrzeganie wymogów dobrej kultury rolnej (minimalne normy).
Konsekwencją reformy WPR od 1 stycznia 2009 roku w Polsce wdrożona została zasada wzajemnej zgodności (cross compliance), która stawia dodatkowe warunki dotyczące prowadzenia działalności rolniczej. Wysokość przyznawanych płatności bezpośrednich oraz niektórych płatności (w formie dofinansowania do inwestycji w gospodarstwie) realizowanych w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW) 2007-2013 (płatności z tytułu wspierania gospodarowania na obszarach górskich i innych obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania (ONW), zalesianie gruntów rolnych, program rolnośrodowiskowy), uzależniona będzie od spełnienia przez rolników wymogów wzajemnej zgodności (ang. cross compliance).

W przypadku wielu gospodarstw stawiane wymagania są spełnione, głównie dotyczy to tych gospodarstw, które wcześniej korzystały z pomocy w ramach programów inwestycyjnych SAPARD, SPO czy realizują inwestycje w ramach PROW 2007-2013. Zakres wymagań dla tych gospodarstw w znacznym zakresie pokrywa się z wymaganiami dotyczącymi zasady wzajemnej zgodności. Niemniej w przypadku każdego rolnika konieczne jest zapoznanie się z zakresem sankcji, kontroli oraz szczegółowymi wymaganiami dotyczącymi prowadzonej przez niego produkcji. Często mamy do czynienia z sytuacją, że dany wymóg nie obowiązywał w momencie realizacji inwestycji w oparciu o środki finansowe UE, część wymogów weszła w życie po wejściu Polski do UE i te, które weszły od 1 stycznia 2009r.

Otrzymanie płatności nie jest zatem związane z prowadzeniem określonej produkcji, ale zostało uzależnione od przestrzegania przez rolników już obowiązującego prawodawstwa dotyczącego:

  1. Utrzymania gruntów, wchodzących w skład gospodarstwa, w dobrej kulturze rolnej zgodnej z ochrony środowiska (określonej w rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie minimalnych norm (Dz. U. nr 46 z 12 marca 2007r. z późniejszymi zmianami z Dz. U nr 197 z 5 października 2007r. i Dz. U nr 44 z 14 marca 2008r.)
  2. Podstawowych wymogów z zakresu zarządzania określonych w załączniku III do rozporządzenia Rady nr 1782/2003, które zostały podzielone na trzy obszary:
    Obszar A:
    – Zagadnienia ochrony środowiska naturalnego,
    – Identyfikacje i rejestracje zwierząt,
    Obszar B:
    – Zdrowie publiczne,
    – Zdrowie zwierząt, zgłaszanie niektórych chorób,
    – Zdrowotność roślin.
    Obszar C:
    – Dobrostan zwierząt.

Wymogi wzajemnej zgodności obowiązują w zakresie tzw. Obszar A w Polsce, od 1 stycznia 2009r. wdrażanie kolejnych obszarów odbywać będzie się stopniowo w kolejnych latach. Zgodnie z aktualnym stanem prawnym wymogi z obszaru B i C wdrażane będzie od 2011 i 2013 roku .

WYMOGI WZAJEMNEJ ZGODNOŚCI – Obszary wymagań i etapy wdrażania

Obszar A (od 1 stycznia 2009 r.)

Ochrona środowiska naturalnego
1: Ochrona dzikiego ptactwa, ochrona dzikiej fauny i flory

Obowiązek przestrzegania programów Natura 2000.
Rolnikowi nie wolno umyślnie:
– chwytać, okaleczać, zabijać, transportować, pozyskiwać i przetrzymywać ptaków żywych i martwych podlegających ochronie,
– niszczyć jaj, gniazd lub płoszenie ptaków objętych ochroną,
– fotografowanie, filmowanie i obserwowanie, jeżeli może to powodować płoszenie lub niepokojenie ptaków szczególnie chronionych*
– niszczyć siedlisk, ostoi zwierząt oraz roślin i grzybów objętych ochroną,
– zrywanie, zbieranie i niszczenie roślin i grzybów objętych ochroną,
– wypalanie łąk, pastwisk, nieużytków, rowów, pasów przyrodniczych oraz trzcinowisk i szuwarów.

2: Ochrona wód podziemnych przed zanieczyszczeniem spowodowanym przez niektóre substancje niebezpieczne.
Aby zapobiec zanieczyszczeniu środowiska (poprzez wylewanie, wysypywanie, przeciekanie, wyciekanie itd.) i nie powodowane zagrożeń dla ludzi i zwierząt, zaleca się żeby:
– substancje niebezpieczne oraz ich opakowania przechowywane były w sposób zabezpieczający przed ich wprowadzaniem do wód,
– środki ochrony roślin przechowywane były w oryginalnych opakowaniach, w magazynie lub innym wydzielonym miejscu, zgodnie z etykietą/ instrukcją stosowania oraz posiadały etykiety producenta,
– oleje odpadowe przechowywane były w szczelnych pojemnikach i magazynowane w miejscach zabezpieczających przed zanieczyszczeniami gruntu, a następnie przekazywane upoważnionemu do ich odbioru podmiotowi.

Zabrania się zrzutów substancji niebezpiecznych dla środowiska (np. środków ochrony roślin, olejów, paliw) lub pośredniego wprowadzania tych substancji do gleby lub wód gruntowych.

3: Zasady stosowania osadów ściekowych w rolnictwie
– rolnik posiada kartę przekazania odpadu,
– rolnik posiada aktualne wyniki analizy zastosowanego komunalnego osadu ściekowego dostarczone przez wytwórcę osadu,
– rolnik posiada aktualne wyniki analizy gleby (na zawartość metali ciężkich, pH, fosforu), na której jest stosowany komunalny osad ściekowy, wykonane przed zastosowaniem osadu ściekowego,
– rolnik posiada dokument zalecanych dawek osadów ściekowych stosowanych w gospodarstwie, wydany przez wytwórcę osadów,
– rolnikowi nie wolno stosować komunalnych osadów ściekowych:

– na gruntach wykorzystywanych do upraw pod osłonami,
– na gruntach, na których rosną rośliny sadownicze i warzywa (nie dotyczy drzew owocowych),
– na gruntach przeznaczonych pod uprawę roślin jagodowych i warzyw, których części jadalne bezpośrednio stykają się z ziemią i są spożywane w stanie surowym, w ciągu 10 miesięcy poprzedzających zbiory i w czasie zbiorów,
– na łąkach i pastwiskach,
– na terenach zalewowych, czasowo podtopionych i bagiennych,
– na terenach czasowo zamarzniętych i pokrytych śniegiem,
– na gruntach o dużej przepuszczalności (piaski luźne i słabo-gliniaste oraz piaski gliniaste lekkie), jeżeli poziom wód gruntowych znajduje się na głębokości mniejszej niż 1,5 m poniżej powierzchni gruntu,
– na obszarach ochronnych zbiorników wód podziemnych,
– w pasie gruntu o szerokości 50 m bezpośrednio przylegającego do brzegów jezior i cieków,
– na terenach położonych w odległości mniejszej niż 100 m od ujęcia wody, domu mieszkalnego lub zakładu produkcji żywności,
– na wewnętrznych terenach ochrony pośredniej stref ochronnych ujęcie wody,
– na gruntach rolnych o spadku przekraczającym 10%,
– na obszarach parków narodowych i rezerwatów przyrody,
– na terenach objętych pozostałymi formami ochrony przyrody np. parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu, obszary Natura 2000, pomniki przyrody, użytki ekologiczne, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe, jeżeli osady nie zostały wytworzone na tych obszarach,
– podczas wegetacji roślin przeznaczonych do bezpośredniego spożycia przez ludzi,
– na glebach kwaśnych o pH mniejszym niż 5,6.

4: Ochrona wód przed zanieczyszczeniami powodowanymi przez azotany pochodzenia rolniczego

Wymagania obowiązujące rolnika na OSN w ramach wzajemnej zgodności.

  • Przechowywanie nawozów naturalnych i kiszonek:
  • obornik jest przechowywany w pomieszczeniach inwentarskich o nieprzepuszczalnym podłożu lub na płycie zaopatrzonej w instalacje odprowadzające wycieki do zbiorników na gnojówkę i wodę gnojową,
  • pojemność płyty obornikowej zapewnia możliwość gromadzenia i przechowywania obornika w okresach, kiedy nie jest on wykorzystywany rolniczo (co najmniej 6 miesięcy),
  • gnojowica i gnojówka są przechowywane w szczelnych zbiornikach,
  • pojemność zbiorników na gnojowicę i na gnojówkę wystarcza na ich przechowywanie przez okres, kiedy nie są one wykorzystywane rolniczo (co najmniej 6 miesięcy),
  • kiszonki są zabezpieczone przed wyciekiem soków do gruntu,
  • dawka nawozu naturalnego, zastosowana w ciągu roku, nie zawiera więcej niż 170 kg azotu (N) w czystym składniku na 1 ha użytków rolnych.
  • Wymagania w zakresie prowadzenia dokumentacji (mogą się różnić w ramach lokalnego programu działań):
  • rolnik posiada roczny plan nawożenia dla upraw
  • rolnik posiada umowę zbytu nawozów naturalnych produkowanych w gospodarstwie rolnym, jeżeli wynika to ze zbyt dużej produkcji nawozów naturalnych (powyżej 170 kg N/ha) w stosunku do powierzchni gruntów rolnych będących w posiadaniu rolnika
  • rolnik posiada umowy dzierżawy lub użytkowania, innych niż posiadane, gruntów rolnych jeżeli wynika to ze zbyt dużej (powyżej 170 kg N/ha) produkcji nawozów naturalnych w stosunku do powierzchni gruntów rolnych będących w posiadaniu rolnika.
  • Zasady stosowania nawozów naturalnych:
  • nawozy naturalne oraz organiczne w postaci stałej i płynnej stosowane są w okresach dozwolonych (od początku marca do końca listopada),
  • nawozy naturalne w postaci stałej stosowane są pogłównie tylko na użytkach zielonych i wieloletnich uprawach polowych,
  • nawozy naturalne oraz organiczne stosowane na gruntach ornych powinny być przykryte lub wymieszane z glebą nie później niż następnego dnia po ich zastosowaniu, z wyjątkiem nawozów stosowanych na użytkach zielonych,
  • nawozy naturalne stosowane są w odległości, co najmniej 20 m od strefy wód (tj. strefy ochronnej źródeł, ujęcia wody, brzegu zbiorników oraz cieków wodnych, kąpielisk itp.),
  • przestrzegany jest zakaz stosowania nawozów:
    – na glebach zalanych wodą lub przykrytych śniegiem lub zamarzniętych,
    – bez względu na przebieg pogody i stan gleby w okresie od początku grudnia do końca lutego, z wyjątkiem upraw pod osłonami,
    – naturalnych w postaci płynnej w całym okresie wegetacji roślin przeznaczonych do bezpośredniego spożycia przez ludzi (np. warzywa, owoce jagodowe),
    – naturalnych w postaci płynnej oraz mineralnych azotowych na glebach bez okrywy roślinnej, położonych na polach o nachyleniu większym niż 10%,
    – naturalnych w postaci stałej podczas wegetacji roślin z wyjątkiem trwałych użytków zielonych i wieloletnich upraw polowych.
  • Identyfikacja i rejestracja zwierząt – podstawowe wymagania
  • rolnik posiada numer siedziby stada,
  • rolnik prowadzi księgę rejestracji bydła, świń, owiec i kóz, w siedzibie stada wszystkie sztuki bydła, owiec i kóz oraz świń są oznakowane zgodnie z przepisami, w siedzibie stada wszystkie sztuki bydła posiadają paszporty z aktualnymi wpisami,
  • wpisu do księgi rejestracji bydła, świń, owiec i kóz dokonuje się w terminie 7 dni od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie powodujące obowiązek wpisu,
  • dane zawarte w księdze rejestracji bydła, świń, owiec i kóz przechowywane są przez okres 3 lat od dnia utraty posiadania zwierzęcia,
  • posiadacze bydła (z wyjątkiem podmiotów zajmujących się transportem), zgłaszają wszystkie zdarzenia dotyczące zwierząt wraz z datami tych zdarzeń do biur powiatowych ARiMR w terminie do 7 dni od daty zajęcia danego zdarzenia, dokumenty przewozowe dla owiec/kóz urodzonych po dniu 9 lipca 2005 roku, przechowywane są przez okres nie krótszy niż 3 lata od dnia przewozu zwierząt do miejsca przeznaczenia,
  • spis owiec/kóz dokonuje się w stadzie co najmniej raz na 12 miesięcy i jest przekazywany do biur powiatowych ARiMR zgodnie z przepisami.
  • DOBRA KULTURA ROLNA ZGODNA Z OCHRONĄ ŚRODOWISKA
  • grunt orny wykorzystywany jest do uprawy roślin lub ugorowania, przy czym dla pszenicy, żyta, jęczmienia i owsa ten sam gatunek rośliny może być uprawiany na tej samej powierzchni w ramach działki ewidencyjnej nie dłużej niż 3 lata,
  • na gruntach ugorowanych przeprowadzono koszenie lub zabiegi uprawowe zapobiegające występowaniu i rozprzestrzenianiu chwastów, co najmniej raz w roku w terminie do 31 lipca, na łąkach/pastwiskach przeprowadzono koszenie i usuwanie okrywy roślinnej, co najmniej raz w roku w terminie do 31 lipca lub wypasano na nich zwierzęta w okresie wegetacyjnym traw, z tym że w przypadku:
    – łąk i pastwisk zadeklarowanych we wniosku o przyznanie pomocy finansowej w ramach działania płatności dla obszarów NATURA 2000 oraz związanych z wdrażaniem Ramowej Dyrektywy Wodnej oraz we wniosku o przyznanie pomocy finansowej w ramach działania programu rolnośrodowiskowego – koszenia i usuwania okrywy roślinnej dokonywano w terminie określonym w przepisach o wspieraniu rozwoju obszarów wiejskich z udziałem środków Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich,
    – łąk zadeklarowanych do płatności z tytułu przedsięwzięć rolnośrodowiskowych i poprawy dobrostanu zwierząt – koszenia i usuwania okrywy roślinnej dokonywano przynajmniej raz w roku w terminie określonym w przepisach w sprawie szczegółowych warunków i trybu udzielania pomocy finansowej na wspieranie przedsięwzięcie rolnośrodowiskowych i poprawy dobrostanu zwierząt objętej planem rozwoju obszarów wiejskich, jednak nie później niż do dnia 31 października, przestrzegany jest zakaz wypalania traw, resztek pożniwnych itp., na gruntach rolnych,
  • grunty rolne utrzymywane są w takim stanie, aby nie były one porośnięte drzewami lub krzewami z wyjątkiem:
    – łąk i pastwisk, które mogą być porośnięte pojedynczymi drzewami i krzewami, jeżeli nie wpływają one na prowadzoną na tych gruntach produkcję roślinną, a ich liczba nie przekracza 50 sztuk na hektar,
    – gruntów ornych położonych na stokach o nachyleniu powyżej 20 stopni, które mogą być porośnięte pojedynczymi drzewami i krzewami, jeżeli nie wpływają one na prowadzoną na tych gruntach produkcję roślinną, a ich liczba nie przekracza 50 sztuk na hektar,
    – gruntów, na których prowadzone są plantacje wierzby (Salix sp.) wykorzystywanej do wyplatania,
    – drzew i krzewów niepodlegających wycięciu zgodnie z przepisami o ochronie przyrody, mających znaczenie dla ochrony wód i gleb oraz niewpływających na prowadzoną na tych gruntach produkcję roślinną,
    – plantacji zagajników o krótkiej rotacji wykorzystywanych na cele energetyczne,
  • utrzymywane zgodnie z normami są powierzchnie gruntów rolnych, na których znajdują się:
    – oczka wodne w rozumieniu przepisów o ochronie gruntów rolnych i leśnych o łącznej powierzchni mniejszej niż 100 m2 w obrębie działki rolnej,
    – rowy, nieutwardzone drogi dojazdowe wydzielone w obrębie działek rolnych, pasy zadrzewień, żywopłoty, ściany tarasów, których szerokość w obrębie działki rolnej nie przekracza 2 m i które nie stanowią odrębnej działki ewidencyjnej,
  • plantacje zagajników o krótkiej rotacji oraz wieloletnie plantacje trwałe wykorzystywane na cele energetyczne (z wyjątkiem gruntów, na których są prowadzone plantacje wierzby (Salix sp.) wykorzystywanej do wyplatania) utrzymywane są:
    – w stanie niezachwaszczonym,
    – tak, by ich zbiór następował w cyklu maksymalnie: ośmioletnim dla plantacji zagajników o krótkiej rotacji oraz czteroletnim – dla wieloletnich plantacji trwałych,
    – 1,5 m od granicy sąsiedniej działki gruntu, na której założona została taka plantacja lub użytkowanej jako grunt leśny,
    – 3 m od granicy sąsiedniej działki gruntu użytkowanej w inny sposób niż określony powyżej,
  • zabiegi uprawowe nie są wykonywane ciężkim sprzętem na gruntach rolnych w okresie wysycenia profilu glebowego wodą, grunty orne położone na stokach o nachyleniu powyżej 20 stopni i nie są wykorzystywane do uprawy roślin wymagających utrzymania
    redlin wzdłuż stoku lub nie są utrzymywane jako ugór czarny,
  • na gruntach ornych, położonych na stokach o nachyleniu powyżej 20 stopni prowadzona jest uprawa roślin wieloletnich z okrywą roślinną lub ściółką w międzyrzędziach albo metodą tarasową.
  • Zmiana sposobu użytkowania trwałych użytków zielonych wymaga zgody kierownika biura powiatowego ARIMR, w przypadku, gdy wskaźnik referencyjny określony przez Ministra Rolnictwa zmaleje o więcej niż 5%. Jeżeli wskaźnik referencyjny zmaleje o więcej niż 8%, rolnik posiadający grunty przekształcone z trwałych użytków zielonych jest obowiązany do ich ponownego przekształcenia w trwałe użytki zielone. Wskaźnik referencyjny jest publikowany corocznie do dnia 30 listopada przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”.
  • Obszar B (od 1 stycznia 2011 r.)
  • Zdrowie publiczne, zdrowie zwierząt, zgłaszanie niektórych chorób oraz zdrowotność roślin
  • Zdrowotność roślin
  • Zakaz stosowania związków o działaniu hormonalnym, tyreostatycznym i beta-agonistycznym
  • Bezpieczeństwo żywności i pasz
  • Zapobieganie, kontrola i zwalczanie niektórych pasażowalnych encefalopatii
  • Zgłaszanie niektórych chorób zakaźnych zwierząt
  • Obszar C (od 1 stycznia 2013 r.)
  • Dobrostan zwierząt:
  • minimalne normy ochrony cieląt,
  • minimalne normy ochrony świń,
  • ochrona zwierząt gospodarskich.

mgr inż. Mariusz Tatka, Centrum Doradztwa Rolniczego Oddział w Poznaniu