Zapalenie gruczołu mlekowego (mastitis) u krów jest jednostką chorobową przynoszącą olbrzymie straty gospodarcze producentom mleka oraz przemysłowi mleczarskiemu. Jest jedną z głównych jednostek chorobowych występujących w fermie bydła mlecznego.
Powstaje na wskutek współdziałania wielu czynników – jest chorobą polietiologiczną. Proces zapalny może powstawać zarówno na tle zakaźnym z udziałem różnych gatunków i rodzajów drobnoustrojów chorobotwórczych (około 150) i będzie to proces swoisty lub specyficzny, jak i niezakaźnym jako proces nieswoisty, zapalenie aseptyczne pod wpływem działania urazu mechanicznego i czynników chemicznych.
Zapalenie jest reakcją obronną organizmu, która ma na celu eliminację drobnoustrojów odpowiedzialnych za infekcję, neutralizację ich toksyn oraz uczestnictwo w naprawie uszkodzonych tkanek wydzielniczych i przywróceniu normalnej funkcji gruczoł mlekowego. W zależności od zmian w jakości higienicznej mleka oraz w tkance wymienia spowodowanych stanem zapalnym, rozróżniamy podkliniczną (mastitis subclinica) i kliniczną (mastitis clinica) postać zapalenia wymienia.
Podkliniczna postać mastitis stanowi najczęstszy rodzaj zapalenia gruczołu mlekowego w stadzie krów (40-60 %), jest trudno rozpoznawalna przez hodowcę i personel obsługi, ponieważ dotyczy tylko zmian w składzie mleka w postaci zwiększonej ilości komórek somatycznych z obecnością lub nie drobnoustrojów chorobotwórczych. Kliniczna postać zapalenia wymienia charakteryzuje się zmianami morfologicznymi w tkance gruczołowej i mleku. Mogą być to zmiany miejscowe dotyczące tylko gruczołu mlekowego lub całego organizmu.
W zależności od szybkości przebiegu procesu chorobotwórczego oraz zakresu powodowanych przez niego zmian można wyróżnić zapalenie kliniczne przewlekłe i zapalenie kliniczne ostre wymienia. W ostrym zapaleniu wymienia, w zależności od jego przebiegu można wyróżnić postać podostrą, ostrą i nadostrą (ciężką). Kliniczne postacie mastitis wywoływane są głównie przez gronkowce, paciorkowce i bakterie Coli – podobne.
Do zakażenia wewnątrz wymieniowego najczęściej dochodzi po wniknięciu bakterii przez kanał strzykowy i ich namnożeniu się w tkance gruczołowej. Bytujące w wymieniu bakterie wytwarzają toksyny, które uszkadzają nabłonki wytwarzające mleko. Podostra postać zapalenia cechuje się łagodnymi, miejscowymi objawami klinicznymi w formie niewielkich zmian w mleku, jak obecność strzępek, kłaczków, wodnistości i lekkiej zmiany koloru. Objęta procesem chorobowym ćwiartka może być lekko obrzękła, zaczerwieniona i wrażliwa na dotyk.
Ta postać choroby nie zagraża życiu zwierzęcia, może spowodować obniżenie wydajności, ale może również być formą wyjściową do zapalenia ostrego lub przewlekłego. Zapalenie ostre objawia się nagłym wystąpieniem objawów klinicznych miejscowych i ogólnych. Chory płat jest zaczerwieniony, gorący, obrzęknięty, bolesny, wrażliwy na dotyk, a jakość mleka ulega zmianom. Mleko staje się mniej lub bardziej wodniste z obecnością wydzieliny surowiczej, ropnej lub krwi. Objawy ogólne obejmują wzrost temperatury wewnętrznej, podwyższone tętno, osłabienie, spadek lub brak apetytu, zmniejszenie lub zatrzymanie wydajności mlecznej.
Proces chorobowy może trwać kilka dni i przejść w postać nadostrą lub przewlekłą. Forma nadostra zapalenia gruczołu mlekowego występuje rzadko, ale jest bardzo groźna w swoich następstwach. Podobnie jak poprzednia postać pojawia się nagle i dotyczy zawsze zmian miejscowych i ogólnych organizmu. Płat lub cały gruczoł mlekowy jest bardzo obrzęknięty, zaczerwieniony i bolesny. Dochodzi do zatrzymania mleka, braku apetytu i zalegania zwierzęcia. Temperatura wewnętrzna jest bardzo wysoka (ponad 41,0 C), podwyższone tętno, osłabienie, drgawki i biegunka. Tkanka wymienia ulega zwłóknieniu, ulega zwolnieniu odruch źrenicowy, dochodzi często do posocznicy i śmierci zwierzęcia. Bardzo często, mimo stosowania terapii miejscowej i ogólnej, organizm nie reaguje na te działania i nie można go uratować.
prof. dr hab. Jan Twardoń, lek. wet. Maciej Bednarski, lek. wet. Joanna Polańska
Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu, Wydział Medycyny Weterynaryjnej