Trwałe użytki zielone charakteryzują się zróżnicowanym składem botanicznym runi, który determinuje ilość i jakość pozyskiwanej z nich paszy. Gatunki roślin łąkowych odznaczają się bowiem daleko posuniętą specyfiką odnośnie plonowania i składu chemicznego. Szata roślinna łąk i pastwisk jest odzwierciedleniem warunków panujących w siedlisku oraz działalności człowieka.
- Tym samym o produkcyjności łąk i pastwisk decyduje szereg czynników, które można zakwalifikować do dwóch podstawowych grup:
- potencjał plonotwórczy siedliska,
- zabiegi pratotechniczne.
W skład potencjału plonotwórczego siedliska wchodzą warunki klimatyczne i glebowe limitujące wzrost i rozwój roślinności łąkowej, które są w dużej mierze niezależne od użytkownika. Natomiast zabiegi pratotechniczne są efektem działalności rolnika i decydują w bardzo dużym stopniu o produkcyjności użytków zielonych.
Konieczność pozyskiwania wysokiej jakości pasz z łąk i pastwisk związana jest ze specyfiką produkcji zwierzęcej, w wyniku której ruń trawiasta jest przetwarzana na rynkowe surowce zwierzęce. Taką gałęzią produkcji jest między innymi chów bydła mlecznego. Optymalizowanie produkcji mleka może następować tylko w warunkach zapewnienia krowom w dawce pokarmowej paszy podstawowej o jak najwyższej jakości.
- Efektywność produkcji pasz z użytków zielonych dla bydła mlecznego można zwiększyć poprzez:
- optymalizację nawożenia i pielęgnacji łąk i pastwisk,
- stosowanie nawadniania,
- stosowanie okresowej renowacji,
- wykorzystywanie do zasiewu lub podsiewu wartościowych gatunków i odmian wieloletnich roślin pastewnych,
- przestrzeganie prawidłowego terminu koszenia lub wypasu pierwszego odrostu,
- odpowiednią organizację gospodarki pastwiskowej,
- optymalizację technologii zbioru łąk i konserwacji runi.
Optymalizacja nawożenia użytków zielonych obejmuje nawożenie mineralne, jak i stosowanie nawozów naturalnych. W największym stopniu o wysokości plonowania runi użytków zielonych decyduje azot. Poprzez nawożenie azotem, podawane w dawkach pod każdy odrost, można regulować podaż paszy w okresie wegetacji. Jednocześnie składnik ten wywiera duży wpływ na jakość runi łąkowej, głównie w zakresie zawartości białka i składników mineralnych. O produkcji pasz z użytków zielonych decyduje także nawożenie makroskładnikami, które powinno być zbilansowane z azotem. W nawożeniu fosforem, jak i potasem ważne są dawka, termin i forma stosowanych nawozów. O dobrym wykorzystaniu składników pokarmowych zawartych w nawozach i właściwościach fizykochemicznych gleby decyduje odczyn gleby. W wapnowaniu użytków zielonych, spośród szerokiej gamy nawozów z surowców naturalnych, wykorzystuje się najczęściej formy węglanowe, zawierające wapń i magnez. Alternatywą wobec nawożenia mineralnego jest stosowanie nawozów naturalnych, zwłaszcza gnojowicy i gnojówki. Są to nawozy azotowo-potasowe, toteż należy pamiętać o uzupełniającym nawożeniu fosforem. W racjonalnym stosowaniu gnojowicy i gnojówki niezwykle ważna jest technika nawożenia. Tylko wprowadzenie nawozu w głąb darni gwarantuje wysokie wykorzystanie azotu przez ruń. Tradycyjne rozlewanie na powierzchnię użytków zielonych wiąże się z dużymi stratami azotu.
Celem pielęgnacji łąk i pastwisk jest stwarzanie jak najlepszych warunków dla wzrostu i rozwoju wartościowych gatunków traw i motylkowatych w runi, a tym samym zapobieganie zachwaszczeniu użytków zielonych. Do najważniejszych zabiegów pielęgnacyjnych wpływających na stan darni łąk i pastwisk, a tym samym determinujących skład botaniczny runi zalicza się włókowanie, wałowanie, wykaszanie niedojadów i stosowanie przemiennego użytkowania. Pielęgnacja trwałych łąk i pastwisk obejmuje też walkę z występującymi w runi chwastami poprzez stosowanie herbicydów.
W procesie degradacji użytków zielonych, który w naszym kraju często wywołują susze, niesprzyjające warunki zimowania roślin, a także błędy w użytkowaniu, zmniejsza się w runi udział cennych gatunków traw pastewnych i motylkowatych, a darń łąkowa ulega rozluźnieniu. Z upływem czasu obecność chwastów w runi systematycznie rośnie. Niekorzystne zmiany w składzie botanicznym runi powodują spadek plonowania użytków zielonych i obniżenie się jakości pozyskiwanej paszy. W celu przeciwdziałania procesowi degradacji na trwałych użytkach zielonych należy zastosować odpowiednią metodę renowacji, z wykorzystaniem nasion traw i motylkowatych, przywracającą im wysoką wartość gospodarczą. Duże znaczenie dla powodzenia renowacji posiada technika wykonanania podsiewu i zasiewu mieszanek.
Bardzo ważnym elementem skuteczności renowacji jest właściwy dobór komponentów do mieszanek. Zestaw gatunków w mieszance powinien uwzględniać szereg czynników siedliskowych, zamierzony sposób, okres i intensywność użytkowania. Toteż mieszanki należałoby komponować oddzielnie dla każdego obiektu z wykorzystaniem specyfiki odmianowej. Odmiany hodowlane są bowiem w naszym kraju niewykorzystanym źródłem poprawy jakości paszy. Przy zakupie mieszanki należy zwrócić uwagę przede wszystkim na jakość materiału siewnego, a nie tylko na cenę. Tanie, niesprawdzone mieszanki często są powodem niepowodzeń renowacji. O udaniu się zasiewów decyduje także norma wysiewanych nasion. Należy przestrzegać zasady – im gorsze warunki siedliskowe, tym większa ilość wysiewanych nasion.
Termin wypasu i koszenia runi jest jednym z ważnych czynników decydujących o ilości i jakości pasz z użytków zielonych. Pastwiska należy spasać w stadium dojrzałości pastwiskowej runi, natomiast łąki powinno się kosić w stadium dojrzałości kośnej. Niezwykle ważnym problemem w prawidłowym użytkowaniu łąk jest wyznaczenie właściwego terminu koszenia pierwszego odrostu ze względu na zróżnicowaną szybkość rozwoju komponentów runi oraz duży udział pędów generatywnych w plonie. Przyjmuje się, że do koszenia należy przystąpić w momencie wykłoszenia się 50% pędów generatywnych traw, dominujących w poroście łąkowym. Tylko zastosowanie wysokowydajnych maszyn umożliwi przestrzeganie optymalnego terminu koszenia łąk i sprawne przeprowadzenie “zielonych żniw”. Termin koszenia pierwszego odrostu decyduje także o częstotliwości zbioru.
Wypas zwierząt na pastwisku jest najbardziej efektywnym sposobem eksploatacji użytków zielonych w okresie wegetacji. Dobrze urządzone pastwisko i prawidłowy harmonogram wypasu stada są warunkiem uzyskania wysokich plonów taniej i wartościowej zielonki oraz dużych efektów w produkcji mleka i mięsa. W wypasach rotacyjnych ważny jest odpowiedni sposób wypasu, czas spasania kwatery oraz prawidłowe obciążenie pastwiska. Na dobrych pastwiskach obciążenie nie powinno być większe niż 20-25 ton żywej wagi na 1 ha.
W procesie zbioru łąk ważnym elementem jest wysokość i jakość ścinania roślin. Wykonanie koszenia runi na wysokości poniżej 5 cm osłabia odrastanie roślin łąkowych poprzez obniżenie zawartości cukrów zapasowych w dolnych częściach pędów. Pozorna korzyść związana z większym plonem zbieranego odrostu spowoduje negatywny efekt w postaci osłabienia tempa odrastania i zakłócenia konkurencyjności pomiędzy komponentami wielogatunkowej runi. Odpowiednia technologia konserwacji runi łąkowej jest jednym z ważnych elementów procesu produkcji pasz dla przeżuwaczy. Konieczność konserwacji występuje szczególnie wiosną, gdy tempo przyrastania runi i plon odrostu są największe. Aktualnie ze wszech miar zalecanym sposobem gromadzenia paszy z użytków zielonych jest kiszenie. O stopniu wykorzystania składników pokarmowych w żywieniu przeżuwaczy decyduje jednak jakość kiszonek, która jest uzależniona od przebiegu procesu konserwacji.
Zwiększenie efektywności ekonomicznej pasz z użytków zielonych dla bydła mlecznego polega na zwiększaniu plonu i jego jakości z punktu widzenia zaspokojenia potrzeb żywieniowych zwierząt, a dzięki temu na obniżaniu kosztów jednostkowych produkcji suchej masy, białka i energii.
Źródło: FERMA BYDŁA 2010
Autor: prof. dr hab. Piotr Goliński – Katedra Łąkarstwa i Krajobrazu Przyrodniczego – Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu