Fuzarium na kukurydzy – jak ograniczyć zagrożenia dla produkcji bydła

Rozwój grzybów pleśniowych na roślinach, jak też i produktach z nich wytworzonych, stwarza ogromny problem zarówno natury zdrowotnej, jak i gospodarczej. Oprócz bezpośredniej szkodliwości grzyba dla plonu i jego jakości, groźna zwłaszcza jest możliwość wystąpienia mikotoksyn.

W ostatnich latach rośliny uprawne są w coraz większym stopniu infekowane przez grzyby z rodzaju Fusarium. Zagrożenie toksynami fuzaryjnymi dotyczy w prawie równym stopniu ziarna: pszenicy, pszenżyta, jęczmienia i kukurydzy. Masowość ich wystąpienia zależy w największym stopniu od warunków pogodowych przed i w okresie zbiorów danego gatunku.

Grzyby pleśniowe występujące w paszach można podzielić na dwie grupy, w zależności od okresu rozwoju.

A. – grzyby, które rozwijają się najczęściej w okresie magazynowania – na źle przechowywanych produktach roślinnych, paszach i produktach spożywczych (najczęściej Aspergillus spp. i Penicillium spp.)

Grzyby należące do tej grupy A wytwarzać mogą: aflatoksyny (B1, B2, G1, G2), ochratoksynę A oraz patulinę (tab. 1). Sporadycznie tylko mogą występować na produktach bezpośrednio zbieranych z pola.

B. – grzyby rozwijające się na roślinie uprawnej – w okresie jej osłabienia lub też na roślinach pozostających dłuższy czas na polu po uzyskaniu dojrzałości – grzyby z rodzaju Fuzarium (Fusarium spp.)

W ostatnich latach grzyby z rodzaju Fusarium występują powszechnie, ale wielkość porażenia zależy od czynników pogodowych, ale także odporności odmianowej. Z wytwarzanych mikotoksyn zalicza się: trichoteceny, zearalenon (ZEA) i fumonizyny

Zwiększone występowanie Fusarium powodowane jest przez coraz powszechniej stosowane uprawy zbóż w monokulturach, z pominięciem tradycyjnego płodozmianu, a także przez uproszczone systemy uprawy. Rozwój grzyba następuje jeszcze przed żniwami, obniżając plonowanie poprzez mniejszą masę 1000 ziaren, obniżenia liczby ziaren z kłosa i masy ziaren z kłosa. Fuzarioza kłosa pszenicy postrzegana jest jako najważniejsza choroba upraw pszenicy w XXI wieku w wielu regionach świata. Porażeniu ulega również kukurydza uprawiana na ziarno – porażone ziarniaki kukurydzy zawierają często wyższe ilości mikotoksyn aniżeli ziarniaki pszenicy. Do najczęściej występujących mikotoksyn na kukurydzy należą: deoksyniwalenol i zearalenon.

Konserwująca uprawa gleby i siew bezpośredni mogą prowadzić do zwiększonej ilości infekcji fuzariozami, ponieważ w czasie takiej uprawy następuje większe pokrycie powierzchni gleby materiałem mulczowym. Infekcja uzależniona jest od ilości i rodzaju materiału mulczowego na powierzchni gleby w okresie czasu od kłoszenia do kwitnienia zbóż (podatność materiału mulczowego na choroby grzybowe, ilość materiału mulczowego w okresie infekcyjnym). Do poważniejszych infekcji grzybami z rodzaju Fusarium dochodzi tylko w przypadku spełnienia określonych wymogów dotyczących temperatury i wilgotności (temperatury od 15 do 20 °C w czasie opadów lub silnego osiadania rosy). Taka pogoda często panuje w sierpniu, co prowadzić może do poważnych infekcji kolb kukurydzy.

Aby uniknąć ryzyka silnego wystąpienia fuzarioz należ stosować odpowiedni płodozmian, nawożenie oraz dobór odmian odpornych.

• Dla obniżenia możliwości infekcji należy:
• unikać siewu pszenicy lub kukurydzy bezpośrednio po kukurydzy
• płytko przykrywać resztki pożniwne kukurydzy (aktywny obszar gleby)
• ciąć na sieczkę lub mulczować resztki pożniwne kukurydzy
• dawka azotu wspierająca mineralizację.

Zagrożenie kiszonek z kukurydzy rośnie w przypadku sporządzania ich późno np. w połowie października. Na roślinach zaczyna wtedy dominować patogenna flora bakteryjna. Łatwiej wtedy o toksyny. Zatruciom można zapobiegać nie tylko poprzez właściwą agrotechnikę upraw, ale przede wszystkim poprzez właściwą konserwację i przechowywanie. Błędy popełnione podczas konserwacji są często przyczyną ognisk zepsucia i mikotoksyn w paszy.

Ziarno zbóż i kukurydzy można częściowo oczyścić z mikotoksyn poprzez czyszczenie, wiązanie mikotoksyn przez substancje chłonne (np. bentonit) oraz metody chemiczne. Nie ma niestety skutecznych metod detoksykacji pasz objętościowych. Dlatego też zapobieganie należy przewidzieć już na początku procesu uprawy pola. Do najważniejszych czynników ograniczających rozwój chorób pleśniowych w paszy należy właściwy termin zbioru i odpowiedni sposób zakiszania.

prof. dr hab. Tadeusz Michalski – Katedra Agronomii, Zakład Szczegółowej Uprawy Roślin – Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu