Ochrona prawna odmian ma duże znaczenie, m.in. ze względu na zachowanie genetycznych walorów odmian uznanych na świecie, a wyhodowanych w Polsce.
Może przyczynić się do ograniczenia niekontrolowanych nasadzeń z użyciem byle jakiego, nie wiadomo skąd pozyskanego materiału. Wyłączne prawo hodowcy obejmuje: wytwarzanie lub rozmnażanie, przygotowanie do rozmnażania, sprzedaż lub inne formy zbywania, eksport, import czy przechowywanie sadzonek (lub innego materiału wyjściowego) odmiany chronionej. Ponadto dotyczy pochodnych, odkrytych lub wytworzonych z chronionej odmiany macierzystej (np. mutantów), nie będących odmianą pochodną lub nieróżniących się wyraźnie od niej, gdyż w takich przypadkach wytworzenie materiału siewnego wymaga powtarzalnego używania odmiany chronionej wyłącznym prawem.
Dochodzenie należnych opłat
Hodowcy ponoszą ogromne koszty w celu uzyskania nowych odmian, ich przebadania, wpisania do rejestru odmian oraz utrzymania w nim, a także prawnej ochrony (wpisania do Księgi Ochrony Wyłącznego Prawa lub unijnego spisu chronionych odmian prowadzonego przez CPVO). Z powodu nielegalnego obrotu tymi odmianami zakład hodowlany jest pozbawiony środków finansowych należnych mu z tytułu opłat licencyjnych. Dlatego też samowolne rozmnażanie odmian chronionych bez posiadania licencji podlega karze, podobnie jak przechowywanie nielegalnego materiału szkółkarskiego czy przygotowanie go do rozmnażania.
Przepisy łamie również każdy, kto oferuje te odmiany do sprzedaży np. na aukcjach internetowych. Ponadto wyłączne prawo naruszane jest przy oferowaniu materiału, który wyraźnie nie różni się od odmiany chronionej.
- Każdy właściciel odmiany może dochodzić należnych mu opłat licencyjnych i odszkodowania z tytułu poniesionych strat przez:
- polubowne załatwienie sprawy – zalegalizowanie plantacji;
- powiadomienie prokuratury (wytoczenie sprawy karnej) o popełnieniu przestępstwa przez osoby sprzedające lub nielegalnie zakładające plantacje z takich odmian;
- wytoczenie sprawy cywilnej o naprawienie szkody.
Jeśli zostanie stwierdzone naruszenie prawa własności, mimo odszkodowania (zapłaty określonej kwoty), hodowca może domagać się też ogłoszenia w prasie oświadczenia odpowiedniej treści lub podania do publicznej wiadomości orzeczenia sądu wydanego w tej sprawie. Warto też pamiętać, że karze podlega każdy, kto oznacza nazwą odmiany chronionej wyłącznym prawem materiał siewny lub materiał ze zbioru innej czy nieznanej odmiany, pomaga go zbyć, przyjąć lub ukryć. Ponadto sadownik, który legalnie nabył odmianę chronioną wyłącznym prawem, nie może z własnej, choć legalnej plantacji, pobierać sadzonek nie tylko w celach handlowych, lecz. nawet do powiększania jej nasadzenia we własnym gospodarstwie.
Zalegalizowanie uprawy
W kraju jest wiele plantacji malin założonych z nielegalnego materiału szkółkarskiego odmian chronionych. W tym roku proponuje się polubowne zalegalizowanie założonych niezgodnie z prawem plantacji malin i jeżyn przez jednorazowe zapłacenie ryczałtowej kwoty od każdego hektara obsadzonego nielegalnie tymi odmianami – wiosną 2009 r. stawka ta ma wynosić 500 zł, a latem – 1000 zł (netto). Po tym terminie stawki będą wyższe, a działania bardziej radykalne.
Małgorzata Kołaczyńska-Janicka