W Polsce rolnictwo charakteryzuje się znacznym zróżnicowaniem. Spowodowane jest to między innymi warunkami przyrodniczymi, strukturą agrarną, zasobami siły roboczej, wyposażeniem gospodarstw w środki techniczne, poziomem kultury rolnej, a także tradycją.
Potwierdzają to analizy dotyczące uprawy poszczególnych gatunków roślin, a zwłaszcza tych, które wymagają ze względu na specyfikę wzrostu i rozwoju rejonizacji uprawy. Do takich gatunków o dużym znaczeniu gospodarczym w Polsce należy kukurydza. Jest ona wszechstronnie użytkowanym gatunkiem, wykorzystuje się bowiem zarówno ziarno, jak i całą część nadziemną rośliny jako surowiec na kiszonkę.
W artykule omówiono tylko wybrane aspekty regionalnego zróżnicowania produkcji ziarna i surowca kiszonkowego w Polsce. Materiał źródłowy do analizy stanowiły dane statystyczne GUS z lat 2000-2006, zestawione według aktualnie obowiązującego podziału administracyjnego na województwa. Jako główne kryteria zróżnicowania regionalnego produkcji ziarna i surowca kiszonkowego (wg. województw) przyjęto: powierzchnię uprawy na kiszonkę i ziarno, udział w gruntach ornych, łączną powierzchnię, a także uzyskiwane plony.
Średnia powierzchnia uprawy kukurydzy w Polsce w latach 2000-2006 przekroczyła 500 tys. ha i była ponad dwukrotnie większa niż w roku 1999. W tym okresie około 55% powierzchni zajmowała jej uprawa na ziarno, a pozostały areał zbierano na kiszonkę. Nastąpiło znaczne zróżnicowanie kierunku użytkowania kukurydzy, gdyż w roku 1999 około 60% było zbierane na kiszonkę. Powierzchnia uprawy systematycznie zwiększała się do roku 2004, od roku 2005 nastąpiło znaczne ograniczenie jej areału, przy czym dotyczyło to tylko kukurydzy zbieranej na ziarno. Największa powierzchnia uprawy tego gatunku była w woj. dolnośląskim i wielkopolskim. Udział tego gatunku w gruntach ornych w omawianym okresie średnio wynosił prawie 4,3%. Jednocześnie zanotowano zdecydowane różnice w udziale tego gatunku w strukturze zasiewów między poszczególnymi województwami. Największy udział stanowiła ona w woj. opolskim (11,5%), dolnośląskim (9,65%) i wielkopolskim (6,49%), natomiast najmniejszy w woj. pomorskim (1,51 %) i zachodniopomorskim (1,73%). W województwach położonych w południowej części Polski (dolnośląskim, lubuskim, małopolskim, opolskim, podkarpackim i śląskim) dominowała uprawa na ziarno (od 68% w woj. śląskim do 98,6% w woj. dolnośląskim). Natomiast na kiszonkę głównie zbierano w woj. łódzkim (65,5%), mazowieckim (61,7), podlaskim (89,7%), pomorskim (68,9%) i warmińsko-mazurskim (71 %).
Plon ziarna i surowca kiszonkowego poczynając od roku 1995 systematycznie zwiększał się. Największe plony tego gatunku niezależnie od kierunku użytkowania zanotowano w latach 2000-2001. W omawianym okresie średni plon ziarna wynosił około 56 dt/ha, a surowca kiszonkowego nieco ponad 400 dt/ha. W woj. śląskim, opolskim i małopolskim zanotowano największe średnie plony ziarna i surowca kiszonkowego w omawianym okresie. Wysoki poziom plonowania ziarna zanotowano także w woj. dolnośląskim, podkarpackim i wielkopolskim, na kiszonkę najlepiej plonowała kukurydza podobnie jak na ziarno w woj. śląskim, opolskim i małopolskim oraz w woj. kujawsko-pomorskim, lubelskim i podlaskim. Najmniejsze plony ziarna zanotowano w północnej części kraju (pomorskie), natomiast surowca kiszonkowego w zachodnich rejonach (zachodnio pomorskie i lubuskie). Przeprowadzono analizę statystyczną wybranych parametrów powiązanych z wielkością produkcji ziarna i surowca kiszonkowego kukurydzy, które są uwarunkowane powierzchnią uprawy i poziomem plonu. W omawianym okresie produkcja ziarna kukurydzy była dodatnio skorelowana ze wskaźnikiem jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej. Pomimo znacznych osiągnięć hodowli i pewnego ocieplenia klimatu uprawa na ziarno na terenie naszego kraju wskazana jest w rejonach o korzystniejszych warunkach dla tego kierunku użytkowania kukurydzy.
Na produkcję surowca kiszonkowego istotny wpływ ma znacznie więcej uwzględnionych czynników niż na wielkość produkcji ziarna. Uprawa taka uzależniona jest od wielu gatunków uprawianych w gospodarstwach dostarczających paszy objętościowej. Znacząca zależność z powierzchnią paszową oraz duża zależność produkcji surowca kiszonkowego z kukurydzy z powierzchnią paszową przypadającą na 1 szt. bydła znacząco podkreśla rolę kukurydzy w kształtowaniu rozwoju i poziomu produkcji zwierzęcej, zwłaszcza w rejonach o małej powierzchni użytków zielonych. Zależność taka nie występuje między innymi w woj. podlaskim, gdzie jest duży udział trwałych użytków zielonych i jednocześnie zasiewy kukurydzy na kiszonkę prowadzone są na znacznym areale. W tym województwie obsada bydła na 100 ha użytków rolnych jest największa w kraju i znaczącym źródłem paszy jest kiszonka sporządzona z kukurydzy. Duży przyrost produkcji surowca kiszonkowego w woj. podlaskim jest spowodowany tym, iż większość gospodarstw znaczny udział produkcji roślinnej przeznacza na pasze na skutek dużej koncentracji produkcji zwierzęcej. Stwarza to bowiem możliwość sporządzenia kiszonki bardzo dobrej jakości zapewniającej prowadzenie chowu krów i produkcję mleka o dużej wydajności i wysokiej jakości nawet w gospodarstwach nie posiadających trwałych użytków zielonych lub posiadających je w małej ilości.
Małgorzata Kołaczyńska-Janicka