Krajowy program zwalczania zakażeń pałeczkami Salmonella u drobiu

Dynamiczny rozwój produkcji drobiarskiej i wzrost spożycia mięsa drobiowego i jaj nabierają istotnego znaczenia z punktu widzenia sanitarno-epidemiologicznego. Produkowana bowiem żywność musi być bezpieczna. Nabiera to szczególnego wydźwięku w świetle niepokojących statystyk dotyczących zatruć pokarmowych u ludzi na świecie wywoływanych przede wszystkim pałeczkami Salmonella.

Obecnie duży nacisk kładzie się na wyeliminowanie endogennych (pierwotnych) zanieczyszczeń pałeczkami Salmonella. Ten mechanizm zanieczyszczeń dotyczy ptaków zakażonych pałeczkami Salmonella bezobjawowo. Obciążenie takich ptaków przedubojowymi czynnikami stresowymi (załadunek, transport, wyładunek) prowadzi do okresowego osłabienia lokalnych mechanizmów odpornościowych błony śluzowej przewodu pokarmowego (GALT) i do przełamania bariery jelitowej przez znajdujące się w jelitach patogeny, w tym także pałeczki salmonella i do ich translokacji do krwi i narządów. W normalnych warunkach bakterie byłyby unicestwione przez mechanizmy obronne organizmu. Jednak ptaki są ubijane a zatem ich układ odpornościowy nie ma możliwości zlikwidowania zakażenia. Przedubojowe czynniki stresogenne prowadzą także do obniżenia zawartości glikogenu i wolniejszego spadku pH tkanki mięśniowej po uboju, co także stwarza dogodne warunki do przetrwania tych bakterii. Ponieważ badaniem poubojowym nie stwierdza się zmian patologicznych, dlatego tuszki takie ocenia się jako zdatne do spożycia.

Pałeczki Salmonella pochodzące od drobiu są włączane do łańcucha pokarmowego człowieka za pośrednictwem zakażeń endogennych i egzogennych (zanieczyszczone pomiotem tuszki i jaja). Zakażenia u ludzi mogą przebiegać pod postacią zatrucia pokarmowego z objawami zapalenia żołądka i jelit (biegunka, bóle brzucha, wymioty, nudności), pod postacią posocznicy lub zakażenia narządowego (np. ropne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, zapalenie kości i stawów, płuc, serca, nerek, pęcherzyka żółciowego). Bardzo często zakażenie przebiega bezobjawowo, ale na ogół kończy się nosicielstwem.

Przedstawione aspekty epizootiologiczno-epidemiologiczne zakażeń pałeczkami Salmonella sprawiają, że w stadach drobiu podejmowane są liczne zabiegi profilaktyczne prowadzące do ograniczenia lub wyeliminowania tych bakterii z ptaków i środowiska ich chowu.

Pałeczki Salmonella są bakteriami szeroko rozpowszechnionymi i w przyrodzie aktualnie znanych jest ponad 2500 serotypów. Warto jednak zaznaczyć, że spośród 203 różnych serotypów pałeczek Salmonella wyizolowanych od kurcząt i indyków w USA, zaledwie 10-12 serotypów jest odpowiedzialnych za około 70% wybuchów salmonelloz u ludzi. Są to drobnoustroje charakteryzujące się dużą opornością na działanie czynników fizykochemicznych (w temp. 60oC przeżywają 10-20 min., w 70oC przez 4 min., w glebie przez 320 dni, w wodzie 60 dni, w pierzu 160 dni, a na skorupach jaj 10 dni).

  • Uwzględniając patogenność pałeczek Salmonella dla drobiu te tak liczne serotypy można podzielić na trzy grupy:
  • serotypy specyficzne dla drobiu (S. Pullorum, S. Gallinarum) nie wywołują zakażeń u ludzi i innych gatunków ssaków;
  • serotypy nie specyficzne, ale patogenne dla ptaków, ludzi i zwierząt (S. Enteritidis, S. Typhimurium, S. Hadar, S. Infantis, S. Virchow i itp.);
  • serotypy niespecyficzne gatunkowo i niepatogenne.

Mając na względzie bezpieczeństwo zdrowotne żywności pochodzenia zwierzęcego w krajach Unii Europejskiej od 2007 roku wprowadza się program zwalczania zakażeń pałeczkami Salmonella u drobiu. Obejmuje on monitoring i zwalczanie zakażeń pięcioma serowarami, które stanowią najczęstsze zagrożenie zdrowia człowieka: S. Enteritidis, S. Typhimurium, S. Hadar, S. Virchow i S. Infantis. Od 2007 r. zarówno w Unii Europejskiej jak i w naszym kraju wprowadzony został Krajowy program zwalczania zakażeń wymienionymi serowarami pałeczek Salmonella w stadach reprodukcyjnych drobiu. W następnych latach obejmie on pozostałe kierunki i poziomy produkcji drobiarskiej (od 2008 r. stada towarowe kur a od 2009 r. drób rzeźny).

  • W realizacji Krajowego programu zwalczania zakażeń pałeczkami Salmonella u drobiu znajdują zastosowanie m.in. następujące akty prawne:
  • podstawowym aktem prawnym na trenie Europy od 17 listopada 2003 r. dotyczącym zwalczania salmoneloz u drobiu stała się Dyrektywa 2003/99/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie monitorowania chorób odzwierzęcych i odzwierzęcych czynników chorobotwórczych, zmieniająca decyzję Rady 90/424/EWG i uchylająca dyrektywę Rady 92/117/EWG. Nakłada ona obowiązek regularnego monitorowania stad reprodukcyjnych i wylęgarni, w oparciu o program i metody w niej zawarte.
  • ustawa z dnia 6 września 2001 r. o chorobach zakaźnych i zakażeniach (Dz. U. Nr 126, poz. 1384 z późn. zm.);
  • ustawa z dnia 29 stycznia 2004r. o Inspekcji Weterynaryjnej (Dz. U. Nr 33, poz. 287 z późn. zm.);
  • ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt ( Dz. U. 69, poz. 625 z późn. zm.);
  • rozporządzenie (WE)2160/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 17 listopada 2003 r. w sprawie zwalczania salmonelli i innych określonych odzwierzęcych czynników chorobotwórczych przenoszonych przez żywność;
  • rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 16 września 2004r. w sprawie szczegółowych wymagań weterynaryjnych mających zastosowanie do drobiu i jaj wylęgowych ( Dz. U. Nr 219, poz. 2225);
  • rozporządzenie (WE) Nr 1003/2005 z dnia 30 czerwca 2005 r. wdrażające rozporządzenie (WE) nr 2160/2003 w odniesieniu do celu wspólnotowego ograniczenia powszechnego występowania niektórych serotypów salmonelli w stadach hodowlanych gatunku Gallus gallus oraz zmieniające rozporządzenie (WE) nr 2160/2003
  • rozporządzenie komisji (WE nr 2073/2005 z dnia 15 listopada 2005 r. w sprawie kryteriów mikrobiologicznych dotyczących środków spożywczych;
  • rozporządzenie Komisji Nr 1168/2006 z dnia 31 lipca w sprawie wykonania rozporządzenia (WE) nr 2160/2003 w odniesieniu do wspólnotowego celu ograniczenia częstości występowania niektórych serotypów salmonelli w stadach kur niosek gatunku Gallus gallus oraz zmieniające rozporządzenie (WE) nr 1003/2005;
  • rozporządzenie Komisji (WE) nr 1177/2006 z dnia 1 sierpnia 2006 r. w sprawie
  • wykonania rozporządzenia (WE) nr 2160/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady w odniesieniu do wymogów dotyczących stosowania szczególnych metod kontroli w ramach krajowych programów zwalczania salmonelli u drobiu;

Zwalczanie zakażeń wymienionymi serowarami pałeczek Salmonella poprawi wyniki ekonomiczne produkcji drobiarskiej i jakość żywności z epidemiologicznego punktu widzenia.

Prof. dr hab. Andrzej Koncicki
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie
Ferma Świń i Drobiu

Prof. dr hab. Andrzej Koncicki