Analiza wielkości produkcji przeprowadzona na początku roku kwotowego 2009/2010 wykazała, że tylko w 10 krajach Wspólnoty produkcja mleka wzrosła lub pozostała na podobnym poziomie w porównaniu do tego samego okresu 2008 roku. W pozostałych krajach UE odnotowano spadek produkcji, przy czym największy wystąpił na terenie Belgii i Litwy – odpowiednio 25,9% oraz 12,8%.
Poziom produkcji mleka w Polsce był o 3,1% wyższy w porównaniu do 2008 roku – 12019 mln litrów, co dało jej czwarte miejsce wśród krajów, w których nastąpił wzrost produkcji.
W czerwcu 2009 roku pogłowie bydła w Polsce liczyło 5700 tys. sztuk, tj. o 57 tys. sztuk mniej (1%) niż w analogicznym okresie roku poprzedniego. W latach 2001-2008 najwięcej bydła 5757 tys. sztuk odnotowano w czerwcu 2008 roku [Wyk. 2.]. Najmniejsze stado bydła odnotowano w 2004 roku 5353 tys. sztuk, czyli mniej o 7,0% w stosunku do największej liczebności bydła na przestrzeni analizowanych dziewięciu lat [Wyk. 2.].
Porównując stan populacji bydła na przestrzeni lat 2001-2009 widać wyraźny wykres sinusoidy, z systematycznymi spadkami i wzrostami populacji bydła. Porównując ilość sztuk bydła w grudniu 2001 i 2009, finalnie można stwierdzić, że po dziewięciu latach hodowli w Polsce pogłowie bydła nie zmieniło i pozostaje na poziomie ok. 5700 tys. sztuk w czerwcu [Wyk. 2.] i ok. 5500 tys. sztuk w grudniu.
Pogłowie krów zmniejszyło się w porównaniu z czerwcem 2008 roku o 118 tys. sztuk, tj. o 4,2% do poziomu 2688 tys. sztuk. Porównując liczebności krów w czerwcu 2001 i 2009 roku nastąpiło obniżenie populacji krów o 317 tys. sztuk., czyli o 10,5%. Najwięcej krów 3005 tys. sztuk odnotowano w czerwcu 2001 roku, natomiast najmniej 2684 tys. sztuk w grudniu 2006 roku [Wyk. 2].
#zdjecie0#Analizując okres dziewięciu lat zauważono, że liczebność grupy bydła pozostałego wzrosła o 283 tys. sztuk (o 10,4%) [Wyk. 2.]. Z przeprowadzonej analizy grup wiekowo-użytkowych w czerwcu 2009 wynika, że cielęta w wieku poniżej 1 roku stanowiły 25,8%, młode bydło hodowlane i rzeźne w wieku 1-2 lat uzyskały poziom 21,1%, krowy mleczne w wieku 2 lat i więcej utworzyły 45,7% a pozostałe bydło dorosłe hodowlane i rzeźne w wieku 2 lat i więcej stanowiły 7,4%. Zaobserwowano, że na przestrzeni siedmiu lat nastąpił wzrost cieląt w wieku poniżej 1 roku o 123 tys. sztuk (o 9,1%). Liczebność swoją podwyższyła również populacja młodego bydła hodowlanego i rzeźnego w wieku 1-2 lat o 272 tys. sztuk tj. o 29,8% [Wyk. 4.].
Porównując wielkość stada krów mlecznych w wieku 2 lat i więcej w czerwcu 2003 roku do ilości zwierząt w czerwcu 2009 roku, stwierdzono wyraźny spadek o 270 tys. sztuk. Oszacowany 10,4% spadek populacji krów na przestrzeni lat 2003-2009 nie przyczynił się jednak do obniżenia produkcji mleka. Hodowla krów mlecznych w tym wymiarze czasowym spowodowała zwiększenie produkcji mleka przez stosowanie dobrej genetyki (nasienie buhajów wysokiej jakości genetycznej, kształtujące w pokoleniu swoich córek m.in. takie parametry jak: wymię, nogi, kaliber, wartości hodowlane np. % białka w mleku) oraz wykorzystanie w żywieniu krów mlecznych dobrze zbilansowanych dawek pokarmowych.
Hodowcy coraz częściej do swoich stad zakupują młode jałówki w celu poprawy genetycznej wartości stada. Zgodnie z tendencją, jaka panuje już od dawna w USA i Kanadzie, odchodzi się od wielkiego kalibru. Zmniejsza się eksterier krowy. Ma to duże znaczenie dla produkcji mleka ze szczególnym uwzględnieniem jego składu, zdrowotności kończyn i długowieczności. Krowy powinny być dłużej użytkowane w stadach, powinny wytrzymywać ok. 5-6 laktacji, a nie tylko 3 laktacje, po których maksymalnie wyeksploatowane krowy, z chorym wymieniem i uszkodzonymi kończynami, które nie wytrzymują ciężaru wymienia, trafiają na rzeź. Od kilku lat zauważa się znaczne zainteresowanie rolników powiększeniem swoich stad, szczególnie widoczne jest to w gospodarstwach młodych hodowców. To właśnie oni w dużej mierze ubiegają się i szukają dotacji, środków na zwiększenie stad bydła, które w przyszłości stanowić będą znaczący jak nie główny sektor dochodów w gospodarstwie.
W przekroju terytorialnym analizując pogłowie krów w ostatnich dwóch latach, zaobserwowano, że w 2009 roku liczebność zwierząt wzrosła jedynie w dwóch województwach: kujawsko-pomorskim o 13,59 tys. sztuk (o 7,9%) oraz podlaskim o 5,89 tys. sztuk (o 1,3%) [Wyk. 5]. W pozostałych czternastu województwach populacja krów obniżyła się, jednak największe zmniejszenie zanotowano w województwie: lubuskim o 37,4%, zachodniopomorskim o 28,6%, dolnośląskim o 19,8%, śląskim o 19,3% [Wyk. 5.].
Zdecydowanie lepszy wynik mogą zaprezentować województwa w ogólnym wzroście pogłowia bydła. Pięć z nich odnotowało wzrost bydła w stosunku do grudnia 2008 roku. Najbardziej wzrosła w 2009 roku ilość bydła w województwie: kujawsko-pomorskim (o 8,5%), podlaskim (o 7,9%), wielkopolskim (o 5,2%), warmińsko-mazurskim (o 2,8%), łódzkim ( o 1,5%). Natomiast największa redukcja populacji bydła nastąpiła w województwach: małopolskim (o 14,4%), lubuskim (o 14,0%), zachodniopomorskim (o 13,2%), śląskim (o 12,0%), lubelskim (o 10,7%) oraz podkarpackim (o 10,5%) [Wyk. 5.].
Analizując produkcję mleka w stosunku do zmniejszającego się pogłowia krów w latach 2000-2009, należy zauważyć ciągły przyrost produkcji mleka. Najwięcej mleka 12063 mln litrów krowy wyprodukowały w 2008 roku. Przez dziewięć lat produkcja mleka w Polsce wzrosła o 476 mln litrów. Rozpatrując przeciętny roczny udój od 1 krowy w litrach zaobserwowano, od 2000 roku do 2009 roku wzrost udoju o 778 litrów, czyli o 21,2% [Wyk. 6.].
Natomiast przeciętny roczny udój od 1 krowy pod kontrolą użytkowości mlecznej w litrach na przestrzeni omawianych lat był bardziej dynamiczny i w 2008 roku uzyskał poziom 6817 litrów, co w porównaniu z 2000 rokiem dało przyrost o 1438 litrów mleka. Stwierdzono, że krowy będące pod kontrola użytkowości mlecznej uzyskał w 2008 roku w przeciętnym rocznym doju o 2466 litrów mleka więcej (o 56,7%) od krów nie objętych tą kontrolą [Wyk. 6.]. Porównując te same parametry w 2000 roku różnica wyniosła 46,6%, czyli o 1711 litrów mleka więcej dla stad będących pod kontrola użytkowości mlecznej.
Od 2000 roku ubyło do 2009 roku 410 tys. sztuk krów [Wyk. 6.], mimo to produkcja nie spada, a krowy dają coraz więcej mleka. Jaka jest tego przyczyna? W wyniku prowadzenia wieloletniej selekcji na cechy produkcyjne i cechy pokroju (zwiększanie wyrostowości i kalibru krów) doszło do efektu, że zwierzęta stały się „wytwórniami” mleka, produkującymi ponad potrzeby. Warto planować poprawę budowy wymienia i kończyn, nie zwiększając już wyrostowości i kalibru krów mlecznych. Zamierzeniem hodowcy jest to, aby pozyskiwać mleko najbardziej ekonomicznie z możliwie największym zyskiem. Należy mieć na uwadze, że mniejsze krowy mają mniejsze potrzeby bytowe, wynikające z ich masy ciała, produkują więc taniej. Są ponadto bardziej odporne na schorzenia kończyn. Mniejszy pokrój krów pozwala na zdrową produkcję mleka przy zdecydowanie większej długowieczności.
W 2009 roku mleczarnie kupiły od rolników 9050 mln litrów surowca, czyli o 364 mln litrów mleka (o 4,2%) więcej w porównaniu do roku poprzedniego. Analizując skup mleka na przestrzeni dziesięciu lat zaobserwowano, że różnica między 2000 rokiem, a 2009 rokiem wyniosła 2467 mln litrów, co stanowi wzrost o 37,5 punktów procentowych [Wyk. 7.]. Nieco mniejszą różnicę na przestrzeni 2000-2009 przedstawia produkcja mleka, która maksymalny poziom 12063 mln litrów uzyskała w 2008 roku. Od 2000 roku stada krów w Polsce do 2009 roku podwyższyły produkcję mleka o 476 mln litrów, tj. o 4,1%.
Z pogłowiem krów i ich wydajnością mocno skorelowane są ceny mleka. Na przestrzeni ośmiu lat zaobserwowano, że najkorzystniejsze przeciętne ceny mleka na targowiskach uzyskali hodowcy i rolnicy w 2008 roku tj. 1,68 zł. Od 2000 roku przeciętna cena mleka wzrosła o 0,73 zł [Wyk. 8.]. Zdecydowanie na wyższym poziomie na przestrzeni lat 2000-2008 kształtowała się cena detaliczna mleka krowiego spożywcze o zawartości tłuszczu 3-3,5% sterylizowane za 1 kg/zł. Szacunkowa wartość w 2008 roku wyniosła 2,58 zł/kg, czyli o 0,39 zł/kg więcej niż w 2000 roku [Wyk. 8.].
Poziom produkcji mleka kształtuje ceny skupu mleka. W grudniu 2009 roku odnotowano najwyższe ceny 104,87 zł za 100 litrów od dwóch lat. Porównując grudniowe ceny skupu mleka, rolnicy otrzymali w 2009 więcej o 15,9 zł za 100 litrów niż rok wcześniej. Z analizy cenowej wynika, że 2008 rok miał od stycznia do grudnia tendencję spadkową, tj. obniżenie ceny skupu o 35,58 zł za 100 litrów mleka (o 28,6%) [Wyk. 9.]. Zdecydowanie przeciwnie ułożyła się krzywa cen skupu mleka w 2009 roku. W styczniu rolnicy sprzedawali 100 litrów mleka za 87,92 zł, aby w grudniu móc otrzymać za tę sama ilość 104, 87 zł (wzrost o 16,95 zł za 100l, czyli o 19,3%). Dynamika cen skupu 100 litrów mleka krowiego do grudnia 2008 wyniosła 117,9. [Wyk. 9.].
Dla wszystkich hodowców bydła mlecznego istotna jest informacja, że w dniu 19 listopada 2009 r. w Dzienniku Ustaw Nr 193, poz. 1493 zostało opublikowane Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie wysokości krajowej rezerwy krajowej ilości referencyjnej w roku kwotowym 2009/2010.
W roku kwotowym 2009/2010 krajowa rezerwa krajowej ilości referencyjnej wynosi 308.291.741 kg.
Wysokość krajowej rezerwy krajowej ilości referencyjnej dla:
1) dostawców hurtowych wynosi 252.401.515 kg;
2) dostawców bezpośrednich wynosi 55.890.226 kg.
Źródło: Ferma Bydła 2010
Autor: dr inż. Anna-Maria Szymańska – Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa w Warszawie