Noworodki świń, podobnie jak młode innych ssaków, rodzą się jako niezdolne do samodzielnego bytowania. W pierwszym okresie życia odżywiają się siarą, potem mlekiem matki i potrzebują jej opieki. Jest to bez wątpienia najtrudniejszy okres w życiu prosiąt, i to nie tylko z powodu braku samodzielności życiowej i niezdolności do pobierania pokarmów stałych.
Istotne jest też to, iż oseski świń rodzą się bez naturalnej odporności na działanie patogennych czynników środowiskowych. Odporność tę nabywają dopiero po pobraniu przeciwciał zawartych w siarze. Prosięta są bardzo wrażliwe, nie tolerują niskiej temperatury otoczenia i dużej wilgotności powietrza oraz nawet krótkotrwałego niedożywienia. W mniej sprzyjających warunkach środowiska noworodki, zwłaszcza te o mniejszej masie ciała, słabną i wiele z nich pada. Śmiertelność prosiąt ssących wynoszącą około 10% uznaje się za normalną nawet w dobrze prowadzonych chlewniach.
Prosiętom ssącym i odsadzonym trzeba zapewnić suche i ciepłe legowisko, czysty kojec, spokój i poczucie bezpieczeństwa oraz pokarm dostosowany do ich wieku i masy ciała.
Prosięta ssą lochy stosunkowo często. W 1. tygodniu karmienia mniej więcej co 45-60 min., a pod koniec laktacji co ok. 1,5 godziny. Ten naturalny sposób odżywiania musi być zachowany, bowiem pojemność żołądka prosiąt jest mała.
Pierwiastkiem deficytowym w mleku lochy jest żelazo (Fe). Niedokrwistość z niedoboru żelaza powstaje u prosiąt w następstwie ubogich rezerw tego pierwiastka w organizmie, niskiej jego zawartości w mleku oraz wzmożonej erytropoezy, związanej z szybkim wzrostem prosiąt. Wzbogacanie w żelazo paszy dla loch prośnych i karmiących nie zwiększa w znaczący sposób zawartości tego pierwiastka w płodach i koncentracji w mleku. Stwierdzono, że swobodny dostęp do wybiegów pokrywa zapotrzebowania prosiąt na żelazo i przyczynia się do poprawy ich statusu odpornościowego. W praktyce odchowu prosiąt powszechnie stosuje się środki profilaktyczno-lecznicze z udziałem żelaza. Najczęściej podaje się dekstran żelaza w postaci preparatów Ferrodex, Ferrowet i Suiferrowit do iniekcji domięśniowej w 3. – 5. dniu życia. Preparaty te charakteryzują się wysoką skutecznością przeciwanemiczną. Opinie co do skuteczności środków doustnych w zapobieganiu anemii fizjologicznej u prosiąt nie są w pełni zgodne. W pracach doświadczalnych wykazywano również korzystny wpływ i dobre wyniki podawania węgla brunatnego w profilaktyce anemii fizjologicznej.
Świnie są zwierzętami o dużych zdolnościach do szybkiego wzrostu. Prosięta szybko rosną i już po 7-10 dniach życia ich masa ciała podwaja się. Tempo wzrostu w wieku 3-4 tygodni ulega obniżeniu. Masa ciała prosiąt w wieku 21 dni jest praktycznym wskaźnikiem mleczności maciory. Jeden kg mleka pozwala na uzyskanie ok. 250 g przyrostu, czyli 4 kg mleka wystarczają na uzyskanie 1 kg przyrostu masy ciała. Do 8. tygodnia życia prawidłowo odchowywane i zdrowe prosięta mogą zwiększać kilkanaście razy masę ciała, jaką miały przy urodzeniu.
Prosiętom trzeba zapewnić dostęp do wody, pamiętając o tym, że jest ona też paszą.
Do wieku 3 tygodni główną rolę w żywieniu prosiąt odgrywa mleko matki. Składniki pokarmowe pobierane wraz z mlekiem lochy pokrywają zapotrzebowanie prosiąt do ok. 3.-4.tyg. ich życia. Trzeba jednak podkreślić, że uzależnione to jest od wydajności mlecznej lochy i liczby prosiąt karmionych w miocie. Ilość mleka i pobieranych wraz z nim składników pokarmowych wzrasta do 3. tyg. laktacji, potem stopniowo zmniejsza się.
Rodzaj paszy uzupełniającej stosowanej do dokarmiania prosiąt ssących powinien być dostosowany do wieku i masy ciała prosiąt. Najwygodniej i najbezpieczniej stosować mieszanki pełnoporcjowe wyprodukowane w wytwórniach pasz o ustalonej renomie. Cena tych mieszanek jest na ogół wysoka, ale powinna być zrekompensowana dobrymi przyrostami masy ciała, dobrym wykorzystaniem składników pokarmowych w przeliczeniu na 1 kg przyrostu i dobrym stanem zdrowia odchowywanych prosiąt.
Mieszanki typu prestarter zwykle zawierają w swoim składzie wysokiej wartości komponenty pochodzenia zwierzęcego – mleko odtłuszczone w proszku, mączkę rybną, mączkę mięsną i drożdże pastewne. Niekiedy dodaje się do nich proszek serwatkowy, kazeinę, a w ostatnich latach również suszoną plazmę krwi. Mleko odtłuszczone w proszku wpływa bardzo korzystnie na wyniki odchowu. Dobrym źródłem białka jest również albumina jaja kurzego, chociaż lepsze efekty daje stosowanie kazeiny.
W intensywnym systemie produkcji trzody chlewnej prosięta odłącza się już w wieku 3-4 tygodni. Zapewnia to lepsze wykorzystanie chlewni porodowych i poprawę użytkowania rozpłodowego loch. Wczesne odłączanie prosiąt wymaga jednak zapewnienia odpowiedniego żywienia, właściwych warunków zoohigienicznych w wychowalniach i efektywnych systemów profilaktyki. W Polsce w chowie masowym prosięta odsadza się po 5-6 tygodniach ssania.
W wychowie prosiąt wyróżnia się 3 okresy krytyczne: (1) pierwsze dni życia (do ok. 1 tygodnia), (2) początek dokarmiania, czyli 2. i 3. tydzień życia i (3) okres poodsadzeniowy (niezależnie od wieku odłączania od loch).
W dobrych warunkach odchowu prosięta szybko rosną i rozwijają się, w złych zaś charłaczeją i liczba padnięć może wówczas niebezpiecznie wzrastać.
prof. dr hab. Janusz Falkowski
UWM w Olsztynie
Ferma Świń i Drobiu 2003
Autor: prof. dr hab. Janusz Falkowski