Tucz z wykorzystaniem produktów ubocznych (PŚR, wywar) w aspekcie żywieniowym i ekonomicznym

Ceny pasz dla zwierząt są stosunkowo wysokie i stanowią ponad 70% kosztów tuczu. Wykorzystując niektóre produkty uboczne można jednak zaoszczędzić nawet do 30% kosztów paszy, szczególnie w porównaniu do cen pasz pełnoporcjowych. W większości komercyjnych mieszanek paszowych, uzupełniających i w koncentratach podstawową paszą wysokobiałkową jest bowiem poekstrakcyjna śruta sojowa (PŚS), której wysoka cena winduje koszty.

W strukturze potencjalnych źródeł energii coraz poczytniejsze miejsce zajmują produkty pochodzenia roślinnego, jak rzepak czy kukurydza, które są wykorzystywane do produkcji bioetanolu. Przemysł paliwowy generuje znaczne ilości wartościowych produktów ubocznych, do których należą głównie poekstrakcyjna śruta rzepakowa (PŚR) oraz wywar kukurydziany (tzw. DDGS). Ze względu na rozwój strefy paliwowej, dopłaty i opłacalność uprawy zainteresowanie hodowlą rzepaku i kukurydzy w Polsce i Europie jest bardzo wysokie. W aktualnej sytuacji atrakcyjność importowanej i drogiej, a przy tym modyfikowanej genetycznie śruty sojowej nieco blaknie, szczególnie, jeśli spojrzymy na koszt 1 kg białka, lizyny czy metioniny (Tabela 1). Ogromna dysproporcja cenowa paszy importowanej i krajowej powoduje wzrost opłacalności stosowania DDGS i PŚR w żywieniu zwierząt.

Z porównania składu chemicznego (Tabela 2) omawianych pasz wynika, że PŚR ustępuje nieco PŚS pod względem ilości energii metabolicznej, ale DDGS zawiera więcej energii. Zawartość białka w PŚS jest najwyższa i jest to białko najbogatsze w lizynę. Z drugiej strony białko PŚR jest bogatsze w aminokwasy siarkowe (metionina i treonina), a udział tryptofanu w obu śrutach jest podobny. Dobre DDGS ustępuje niewiele PŚS pod względem zawartości białka, ale jego skład aminokwasowy jest zdecydowanie gorszy niż obu śrut poekstrakcyjnych, chociaż zawartość metioniny może być nawet wyższa niż w PŚS. Na uwagę zasługują także wzajemne proporcje lizyny, aminokwasów siarkowych i treoniny w PŚR, ponieważ izobiałkowe zastąpienie PŚS w mieszankach dla trzody chlewnej umożliwia uzupełnienie mieszanek krystaliczną lizyną, bez konieczności dodawania metioniny i bez wystąpienia niedoboru treoniny. Na korzyść DDGS przemawia z kolei niższy niż w PŚR udział włókna i najwyższy poziom tłuszczu. Tłuszcz wszystkich omawianych pasz jest bogaty w kwasy wielonienasycone.

Fenomen poekstrakcyjnej śruty sojowej polega właściwie na tym, że można ją stosować w żywieniu świń bez ograniczeń. Dzięki procesowi ekstrakcji oleju, a następnie toastowaniu, usuwanych lub dezaktywowanych jest większość związków o charakterze antyodżywczym, co istotnie poprawia jakość paszy, jej wartość odżywczą i strawność. Pomimo, że PŚR poddawana jest podobnym procesom zawiera znaczne ilości różnych czynników o charakterze antyodżywczym lub o ograniczonym wykorzystaniu. Śruta otrzymywana z nasion odmian „000” zbliżona jest jakością do PŚS, ale odmiany o wysokiej zawartości włókna („00”) można stosować w żywieniu świń tylko pod warunkiem uzupełnienia dawki o enzymy – celulazę i pektynazę. Należy też stosować dodatek fitazy ze względu na występowanie fosforu w formie fitynianowej. Generalnie PŚS charakteryzuje się średnio o około 10% lepszą strawnością wszystkich aminokwasów w porównaniu do PŚR. Strawność lizyny w DDGS jest natomiast aż o 30% niższa, a treoniny o 10% niższa w porównaniu do PŚS. Metionina w obu paszach jest trawiona podobnie. DDGS w zasadzie nie zawiera substancji antyodżywczych, jednakże należy zwrócić uwagę na zagrożenia związane z obecnością mikotoksyn, zresztą podobnie jak w PŚS.

Biorąc pod uwagę obecność wielu substancji antyodżywczych pogarszających smakowitość oraz strawność pasz, a także stosunkowo niską wartość energetyczną i niską strawność aminokwasów, nie należy stosować PŚR jako jedynego źródła białka uzupełniającego zboże w żywieniu świń, za wyjątkiem końcowej fazy tuczu. Śruta rzepakowa dobrze komponuje się z nasionami roślin strączkowych, uzupełniając występujące w nich niedobory aminokwasów siarkowych. W mieszankach dla tuczników w I fazie tuczu powinny być stosowane komponenty lepszej jakości, zatem śrutę rzepakową można stosować w ograniczonym zakresie – najlepiej nie więcej niż 15%. Natomiast w II fazie tuczu udział pasz rzepakowych może być podniesiony nawet do 25%. Patrząc z innego punktu widzenia PŚR może z powodzeniem zastąpić do 75% PŚS w I fazie tuczu, a w II fazie tuczu – całkowicie. Biorąc pod uwagę zawartość i dostępność składników odżywczych, 1 kg poekstrakcyjnej śruty rzepakowej jest równoważny około 0,6 do 0,7 kg poekstrakcyjnej śruty sojowej. Stosowanie podanych udziałów PŚR w dawkach nie wpływa ujemnie na wyniki tuczu i ocenę poubojową tuszy.

Także DDGS może być stosowany jako częściowy substytut poekstrakcyjnej śruty sojowej w dawkach pokarmowych dla świń lub też jako substytut kukurydzy. Cechą negatywną DDGS jest znaczne zróżnicowanie jakościowe materiału pochodzącego z różnych źródeł, choć producenci już starają się standaryzować swoje produkty. Największe różnice dotyczą zawartości strawnej lizyny oraz strawnego fosforu. Podczas procesu destylacji poziom fosforu ogólnego może wzrastać dwukrotnie, podczas gdy ilość fosforu przyswajalnego wzrasta nawet 10-krotnie. Fakt ten należy uwzględnić przy bilansowaniu paszy, w celu ograniczenia wydalania fosforu do środowiska i zaoszczędzenia kosztownych pasz mineralnych. Optymalny udział DDGS dla tuczników to około 10%, a w II okresie tuczu 20% – na kilka tygodni przed ubojem jego udział powinno się jednak ograniczyć ze względu na wysoki udział tłuszczu. Z badań prowadzonych w USA wynika, że udział do 10% DDGS w paszy dla tuczników wpływa korzystnie na wzrost zwierząt, pobranie i wykorzystanie paszy i jest tańsze w porównaniu z podobną dietą opartą na PŚS i kukurydzy. Nie stwierdzono też ujemnego wpływu DDGS na wartość rzeźną, grubość słoniny i udział chudego mięsa w tuszy. Według wyliczeń przeprowadzonych na Uniwersytecie w Minnesocie, DDGS może stanowić ekonomiczne źródło energii, aminokwasów i fosforu. 90 kg DDGS i 1,4kg kredy pastewnej może zastąpić: 80kg kukurydzy + 9kg poekstrakcyjnej śruty sojowej (46% białka ogólnego) + 2,7kg fosforanu dwuwapniowego w tonie pełnoporcjowej paszy. W badaniach przeprowadzonych na Uniwersytecie Przyrodniczym (Potkański i in. 2007-2009) wprowadzając 15 i 20% udział DDGS w paszach dla tuczników (kosztem udziału PŚS) przez cały okres tuczu otrzymano zadawalające wyniki produkcyjne (Tabela 3). Nie stwierdzono także negatywnego wpływu takiego poziomu DDGS na parametry i jakość tuszy oraz mięsa.

Tabela 1. Porównanie aktualnych kosztów składników pokarmowych w poekstrakcyjnej śrucie sojowej oraz rzepakowej i DDGS

Tabela 2. Porównanie składu poekstrakcyjnej śruty sojowej, rzepakowej i wywaru kukurydzianego.

Tabela 3. Wyniki tuczu

dr Małgorzata Kasprowicz-Potocka – Katedra Żywienia Zwierząt i Gospodarki Paszowej – Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu