Tłuszcz paszowy w żywieniu krów mlecznych

Prawidłowe żywienie krów w pierwszym okresie zasuszenia, obejmujące utrzymanie odpowiedniej kondycji (BCS<3,75), dostosowanie żywienia mineralno-witaminowego i odpowiednie przygotowanie (zarówno organizmu krowy jak i mikroorganizmów żwacza przed wycieleniem do intensywnego żywienia po wycieleniu) ma decydujący wpływ na występowanie chorób metabolicznych i utrzymanie dobrej zdrowotności krów w pierwszych tygodniach laktacji.

Występujący w tym okresie deficyt glukozy we krwi oraz nadmierny spadek masy ciała po wycieleniu – wskutek nadmiernego uruchamiania rezerw tłuszczowych z organizmu są jedną z podstawowych przyczyn pogorszenia się wskaźników rozrodu u krów. Ujemny bilans energii opóźnia rozpoczęcie aktywności jajników, zmniejsza liczbę cyklów rujowych oraz wydłuża okres przestoju poporodowego. W praktyce ilość pobranej energii z pasz treściwych bez zmiany ich stosunku do pasz objętościowych można zwiększyć przez dodatek tłuszczu, jednocześnie zmniejszając w dawce pokarmowej udział łatwo fermentujących węglowodanów, przede wszystkim skrobi.

Korzystny efekt dodatku tłuszczu na wyniki produkcyjne może być ograniczony przez jego ujemne oddziaływanie na fermentację w żwaczu, głównie na skutek  obniżenia aktywności celulolitycznej mikroorganizmów żwacza. Dodatek tłuszczu często powoduje zwiększenie koncentracji energii oraz jej pobrania (Palmquist 1991), ale jednocześnie tłuszcz paszowy (niechroniony) pogarszając strawność węglowodanów strukturalnych może zmniejszyć  wykorzystanie energii w całej dawce pokarmowej (Devendra i Lewis 1974).

W modelu proponowanym przez Kronfelda  (1976), aż 16% energii metabolicznej powinno pochodzić z tłuszczu paszowego. Tłuszcz paszowy jest lepiej wykorzystany do pokrycia potrzeb energetycznych związanych z syntezą mleka niż tłuszcz zapasowy (Jimenez 1986, Hagemeister i Voigt 1997). Doreau i in. 1987) podkreślają dodatni wpływ tłuszczu na gospodarkę hormonalną, natomiast Smith i Harris (1993) zwracają uwagę na polepszenie wykorzystania energii metabolicznej przez ograniczenie produkcji ciepła. Zdaniem Jimeneza (1986) oraz  Hagemeistra i Voigta (1997) tłuszcz paszowy jest efektywniej wykorzystany do pokrycia potrzeb energetycznych związanych z syntezą mleka niż tłuszcz zapasowy. Coraz częściej  podkreśla się dodatni wpływ tłuszczu paszowego na gospodarkę hormonalną i jego korzystne oddziaływanie na wskaźniki rozrodu , poprawę funkcjonowania jajników, mniejszą śmiertelność zarodków oraz większą  koncentrację progesteronu w surowicy krwi ( Staples i in. (1998), Garcia-Bojalil i in. (1998, Moallem i in. (1999). Brak efektu zanotowali Schingoethe i Casper (1991) oraz Salfer i in., (1995).   Zwiększona  koncentracja progesteronu  stwarza lepsze warunki do implantacji zarodka oraz  zmniejsza śmiertelność zarodków. Prekursorem syntezy progesteronu jest cholesterol którego koncentracja w surowicy krwi   jak wykazano w wielu badaniach zależy w dużym stopniu od zawartości tłuszczu w dawce pokarmowej   krowy mlecznej. Podobnie, jak skład aminokwasowy decyduje o jakości  bialka, tak skład kwasów tłuszczowych ma wpływ na funkcje tłuszczu paszowego .Coraz częściej podkreśla się pozytywny wpływ  niektórych kwasów wielonienasyconych C18:2 (linolowy) C20:5 (eikozapentaenowy) i C22:6 (dekozaheksanowy) na wyniki rozrodu krów mlecznych.Niektóre  tłuszcze roslinne  roślinne w tym przede wszystkim olej słonecznikowy są bogatym żródłem  kwasu linolowego, podczas gdy dwa pozostałe kwasy  znajdują się przede wszystkim w  oleju rybnym.

Istnieją również doniesienia na temat negatywnego wpływu tłuszczu na wskaźniki rozrodu. Sytuacja taka ma często miejsce w przypadku znacznego wzrostu produkcji mleka (Erickson i in., 1992; Lucy i in., 1992; Sklan i in., 1994). W badaniach przeprowadzonych przez Sklan i in. (1991) dodatek soli wapniowych kwasów tłuszczowych zwiększył wskaźnik zacieleń i skrócił okres międzyciążowy. Lucy i in (1992) wykazali  korzystny wpływ dodanego tłuszczu na stymulację jajników i rozwój ciałka żółtego. Dane literaturowe wskazują na zróżnicowane działanie tłuszczu dodanego do dawki pokarmowej na pobranie suchej masy, produkcję mleka i wskaźnik zachorowalności w okresie 3 tygodni przed wycieleniem. Autorzy wskazują zarówno na brak  (Grum i in., 1996; Allen i in., 1995; Salfer i in., 1995), jak i na pozytywny wpływ (Holtenius i in., 1996) na stan zdrowia krów. Podobnie zróżnicowane opinie naukowców dotyczą drugiej połowy okresu przejściowego, czyli 3 tygodni po wycieleniu.

Podstawowym pytaniem związąnym z zastosowaniem tłuszczu paszowego w okresie okołoporodowym  jest jego wpływ na przemiany tłuszczowców w wątrobie.

Drackley (1999) zaproponował trzy hipotezy tłumaczące wpływ dodatku tłuszczu paszowego na metabolizm tłuszczowców:

Dodatek tłuszczu paszowego może spowodować zwiększenie zawartości WKT w surowicy krwi (Chilliard 1993  Grummer i Carol 1991). Jednak  zdaniem Drackleya (1999) średni wzrost  koncentracji WKT w surowicy po wprowadzeniu do dawki 1000 g tłuszczu był niewielki i wyniósł  81 mmol. Wielkość tego wzrostu jest zdecydowanie mniejsza niż zmiany zawartości WKT zwykle przekraczające 1 mM  typowe  dla okresu przejściowego (Grummer 1993) . Kronfelda (1982) twierdzi, że dodatek tłuszczu paszowego może  zmniejszyć  mobilizację rezerw energetycznych a przez to koncentrację WKT w surowicy   ograniczyć prawdopodobieństwo wystąpienia ketozy,  Jednak w większości badań Binesa i in (1978)  oraz Gagliostro i Chilliard (1991) dodatek tłuszczu paszowego nie miał wpływu na   uwalnianie rezerw energetycznych krowy w okresie okołoporodowym. Drackley (1999) twierdzi,że dodatek tłuszczu może zwiększyć pulę długo łańcuchowych  kwasów tłuszczowych dostępnych do przemian metabolicznych.

Korzystny efekt dodatku tłuszczu na wyniki produkcyjne i wskażniki rozrodu może być ograniczony przez jego ujemne oddziaływanie na fermentację w żwaczu, głównie na skutek  obniżenia aktywności celulolitycznej mikroorganizmów żwacza. Dodatek tłuszczu często powoduje zwiększenie koncentracji energii oraz jej pobrania (Palmquist 1991). Ale jednocześnie tłuszcz paszowy, pogarszając strawność węglowodanów strukturalnych może zmniejszyć  wykorzystanie energii w całej dawce pokarmowej (Devendra i Lewis 1974). Największym zagrożeniem dla mikroorganizmów żwacza są nienasycone kwasy tłuszczowe, które w procesie uwodorowania są detoksykowane przez mikroflorę i mikrofaunę żwacza. Wolne kwasy tłuszczowe w większym stopniu hamują fermentację w żwaczu niż trójglicerydy, a kwasy krótkołańcuchowe zmniejszają strawność włókna w większym stopniu niż tłuszcz, w którym dominują kwasy tłuszczowe nasycone o długich łańcuchach (Eastrigde i Firkins 1991). Maczulak i in. (1981) stwierdzili bezpośrednie działanie inhibitujące tłuszczu na niektóre bakterie, ponieważ wprowadzenie kwasów tłuszczowych do czystych kultur bakterii żwaczowych ograniczało ich  wzrost.

Kolejnym zagrożeniem związanym ze stosowaniem tłuszczu w żywieniu przeżuwaczy w okresie .jest często obserwowany jego negatywny wpływ na pobranie suchej masy. Często dochodzi do paradoksalnej sytuacji w której zwiększenie koncentracji energii w dawce poprzez dodatek tłuszczu powoduje zmniejszone pobranie energii które wynika ze zmniejszonego pobrania suchej  masy. Wpływ tłuszczu paszowego na  pobranie suchej masy zależy przede wszystkim od jego rodzaju, wielkości dawki oraz od sposobu wprowadzenia tego dodatku do dawki pokarmowej przeżuwacza. Zinn i Owens (1986) zmniejszenie pobrania suchej masy dawek pokarmowych z dodatkiem tłuszczu tłumaczą pogorszeniem trawienia węglowodanów strukturalnych w żwaczu. Mniejsze spożycie suchej masy wynika z pogorszenia smakowitości  dawek pokarmowych wzbogaconych w tłuszcz paszowy.  Natomiast Hagemeister i Voigt (1997) sugerują , że przyczyną zmniejszenia pobrania suchej masy może być  zwiększona koncentracja wolnych kwasów tłuszczowych w surowicy krwi, spowodowana  większym  wchłanianiem kwasów tłuszczowych wynikającymi z większej podaży tłuszczu w diecie. Potwierdzają to również wyniki Chilliarda i in. (1991), którzy zaobserwowali Zmniejszenie pobrania suchej masy dawki obserwowano po infuzji do jelita 1,0 lub 1,5 kg oleju rzepakowego oraz w wyniku wprowadzenia do  dawki kompletnej  łoju – 5% s.m., Simas i in. (1995).

Analiza wyników badań niektórych autorów wskazuje na znaczne zróżnicowanie wyników produkcyjnych również podczas stosowania dodatku tłuszczu niechronionego. Przyczyny powyższych rozbieżności nie są do końca poznane. Czynnikami wpływającymi na wykorzystanie tłuszczu może być termin rozpoczęcia skarmiania tłuszczu (Holter i Hayes 1994), rodzaj pasz objętościowych dominujący w dawce pokarmowej (Smith i in. 1993), żywienie mineralne dostosowane do zwiększonej podaży tłuszczu (Palmquist i in. 1986), jak również stabilność środowiska żwacza oraz kondycja krowy w okresie skarmiania tłuszczu (Scott i in. 1995). Dodatek tłuszczu obojętnego dla fermentacji w żwaczu spowodował wzrost produkcji mleka w doświadczeniach: Kincaid i Cronrath 1993, Sklan i in. 1991, 1993, 1994, Wu i in. 1993, Szulc i in. 1995, Kowalski 1997, Nowak i Potkański 1997). W wielu eksperymentach dodatek tłuszczu chronionego nie miał istotnego wpływu na wyniki produkcyjne ( Sklan i Tinsky 1993, Spicer i in. 1993, Bernard i in. 1995, Cervantes i in. 1996.

W przypadku gdy priorytetem jest zwiększenie koncentracji  energii szczególnie wówczas  gdy w dawce pokarmowej dominują pasze objętościowe o zbyt dużej zawartości węglowodanów strukturalnych (włókno surowe ADF, NDF) można  wprowadzić do dawki pokarmowej krowy w laktacji 300 – 400g (1-1.5% suchej masy dawki) tłuszczu niechronionego i dodatkowo około 300 – 400g (1-1.5% suchej masy dawki)  tluszczu chronionego. Po wprowadzeniu  do dawki tłuszczu należy zwrócić szczególną  uwagę na kontrolę pobrania suchej masy.  Jeśli  podstawowym celem jest próba poprawy wskażników rozrodu dobową dawkę tłuszczu  należy ograniczyć do 300-400g sztukę tłuszczu chronionego, zwracajac szczególną uwagę na skład kwasów tłuszczowych tłuszczu paszowego.

Dodatek tłuszczu niechronionego lub chronionego SKL może również okazać się również skutecznym narzędziem służącym  zmniejszeniu  zawartości tłuszczu w mleku, co może mieć szczególne znaczenie dla gospodarstw które zmagają się z kwotą mleczną.