W etiologii hipokalcemii pierwsze miejsce zajmują błędy żywienia mineralnego głównie w okresie zasuszenia i pierwszych dniach laktacji. Utrzymanie dużej koncentracji wapnia w surowicy krów po wycieleniu oprócz minimalizacji ujemnego bilansu energii należy zaliczyć do podstawowych zasad żywienia krów wysoko wydajnych w okresie okołoporodowym.
Porażenie poporodowe rejestruje się tylko u kilku procent wycielonych krów (USA -3.45%, Europa – 6.17%, Australia – 3.50%) jednakże to Horst i in (2003) wykazali, że u około 50% krów koncentracja Ca we krwi jest zbyt małą. Subkliniczna postać hipokalcemii może być pośrednią przyczyną pogorszenia wskaźników płodności, a zdaniem Goffa (2008) „jest bramą ułatwiającą transfer czynników chorobotwórczych”. Należy podkreślić, że znacząco zwiększa ryzyko wystąpienia skrętu trawieńca zmniejszając ograniczając ruchliwość żwacza i trawieńca. Hipokalcemia zmniejsza pobudliwość nerwową i kurczliwość wielu mięśni, opóźniając inwolucję oraz zwiększając ryzyko zakażenia gruczołu mlekowego drobnoustrojami chorobotwórczymi przez pogorszenie kurczliwości zwieracza strzyka. Kolejnymi negatywnym efektami towarzyszącym obniżeniu Ca we krwi są ograniczenie pobrania suchej masy dawki pokarmowej, a przez to pogłębienie ujemnego bilansu energii po wycieleniu, pogorszenie odporności oraz zatrzymanie łożyska, natomiast czynnikiem sprzyjającym nasileniu się problemów jest zbyt dobra kondycja krów BCS>3.5.
Najmniejszą koncentrację Ca we krwi obserwuje się między 12 i 24 h po wycieleniu i dlatego zdaniem Goffa (2008) to właśnie pierwsza doba laktacji jest najlepsza do oceny zagrożenia hipokalcemią w stadzie. Jego zdaniem średnio u 50 % krów wieloródek i 25% pierwiastek stężenie wapnia we krwi jest zbyt niskie. Właściwą profilaktyką i zarządzaniem stadem ten bardzo duży udział krów zagrożonych hipokalcemią można ograniczyć o połowę, a występowanie przypadków klinicznych zmniejszyć do 1%. Koncentracja Ca we krwi mniejsza niż 1.4 mmol/dcm3 wskazuje na kliniczną, a 1.4-2.0 mmol/ dcm3 na subkliniczną postać hipokalcemii. Właściwa koncentracja wapnia we krwi oscyluje od 2-2.5 mmol/ dcm3 raczej sporadycznie przekraczając w tym okresie maksymalny poziom.
W zasuszeniu zapotrzebowanie na Ca jest małe i związane przede wszystkim z rozwojem płodu. Rozpoczęcie produkcji mleka o stabilnej i dużej zawartości wapnia lawinowo zwiększa zapotrzebowanie na ten makroelement. Niestety zwiększenie podaży Ca w dawce pokarmowej po wycieleniu najczęściej okazuje się niewystarczające. W tej sytuacji zdecydowanie najważniejszym elementem profilaktyki staje się sterowanie żywieniem mineralnym krowy w okresie zasuszenia, którego celem podstawowym jest przygotowanie do bezpiecznej mobilizacji zmagazynowanych wcześniej rezerwy Ca z tkanek (przede wszystkim z kości) oraz poprawienie wchłaniania wapnia z dawki pokarmowej. Mobilizacja wapnia z kości oraz jego reabsorbcja regulowana jest przez parathormon wytwarzany w przytarczycach. Czynnikiem warunkującym wrażliwość przytarczyc na wahania stężenia wapnia w surowicy krwi jest aktywny metabolit witaminy D (1.25 dihydroksycholekalcyferolu), który stymuluje również wchłanianie Ca z jelit, a także wchłanianie zwrotne jonów wapnia w nerkach.
Niewystarczające uruchamianie rezerw wapniowych z kości oraz słabe wchłanianie wapnia z dawki pokarmowej są uznawane jako podstawowe przyczyny zespołu chorób związanych z hipokalcemią.
Równowaga anionowo-kationowa (DCAD) oraz koncentracja Mg w dawce pokarmowej w okresie zasuszenia decydują o właściwym, efektywnym uruchamianiu w okresie okołoporodowym przez parathormon rezerw wapniowych z kości. W obu przypadkach podstawową przyczyną hipokalcemii jest słaba lub brak reakcji receptorów (transdukcja sygnału do wnętrza komórki) zlokalizowanych na powierzchni kości na parathormon (tzw. rzekoma niedoczynność przytarczyc).
Żywienie mineralne w okresie zasuszenia
W wielu badaniach wykazano, że metaboliczna alkaloza oraz niedobór magnezu w zasuszeniu są jednym z najważniejszych przyczyn hipokalcemii. Nadmierna podaż i stężenie we krwi kationów (K, Na, Ca i Mg) oraz zbyt mała anionów: chloru (Cl), siarczanów i fosforanów jest podstawową przyczyną podwyższenia pH krwi (Goff 2000).
Mając to na uwadze można sformułować praktyczne zasady żywienia mineralnego w zasuszeniu, które niejako pośrednio przez sterowanie pH krwi są ważnym elementem profilaktyki hipokalcemii:
– Mg – 0.40-0.50% sm – hipomagnezemia zmniejsza pośrednio sekrecję parathormonu oraz uwalnianie rezerw Ca z kości. Stężenie rozpuszczalnego magnezu w płynie żwacza zależy od koncentracji Mg w dawce pokarmowej, a jego wchłanianie zmniejsza się wraz ze wzrastającym pH żwacza oraz zawartością K w dawce pokarmowej. Ocenę pokrycia zapotrzebowania na podstawie stężenia Mg w surowicy krwi należy najlepiej przeprowadzić na grupie kilkunastu krów do 12h po wycieleniu. Rekomendowane stężenie Mg w surowicy powinno wynosić 0.80- 1.3 mmol/ dcm3 (Goff 2008). Stężenie magnezu 0.5-0.8 mmol/ dcm3 wskazuje na subkliniczną hipomagnezemię, obserwuje się wówczas mniejsze pobranie suchej masy wynikające z wolniejszego pobierania paszy. Kluczową rolę Mg w profilaktyce hipokalcemii potwierdzają wyniki badań Lean (2006), w których wykazano ograniczenie przypadków porażenia poprodowego 0 62% w efekcie zwiększenia zawartości magnezu z 0.3 do 0.4% sm.
– K – minimalizacja zawartości potasu w dawce pokarmowej krowy zasuszonej (max 1.5 % sm) – wskazany monitoring zawartości potasu w paszach objętościowych
– Cl – najważniejszy oprócz K w sterowaniu równowagą anionowo kationową. Optymalna, minimalna koncentracja chloru zależy od zawartości potasu w dawce pokarmowej, a rekomendowana różnica wynosi minimum 5 g Cl w 1 kg SM, (np. K – 1.2% sm – Cl – min 0.7% sm). Jednocześnie zwiększenie Cl (dodatek chlorku amonowego, siarczanu amonu) powyżej 1.5% s.m. w dawce bardzo bogatej w K może spowodować znaczące i szczególnie niepożądane w tym okresie zmniejszenie pobrania suchej masy.
– Ca – Koncentrację Ca w zasuszeniu należy minimalizować. Jednocześnie pamiętając, że tylko znaczące zmniejszenie koncentracji wapnia <0.35% sm (około 30g/szt.) może okazać się skutecznym narzędziem w profilaktyce hipokalcemii, niestety w praktyce jest to właściwie nierealne. Kontrowersyjną alternatywą wydaje się ograniczenie wchłanianie wapnia w zasuszeniu przez dodatek do dawki olejów lub glinokrzemianów (Palllesen 2007).
– Na – (0.12-0.15% sm) – nadmiernie mała koncentracja Na może być przyczyną pobierania moczu z posadzki. Dodatek soli NaCl (lizawka) nie wpływa negatywnie na równowagę anionowo-kationową, jakkolwiek może być przyczyną obrzęku wymienia.
– P – 0.30-0.36% sm – zbyt duża koncentracja P może przez blokowanie syntezy 1.25 dihydroksycholekalcyferolu pośrednio przyczynia się do hipokalcemii.
– S – 0.22-0.30% sm – dawki pokarmowe oparte na kiszonce z kukurydzy zwykle nie pokrywają zapotrzebowania.
Źródło: Ferma Bydła 2010
Autor: prof. dr hab. Włodzimierz Nowak – Katedra Żywienia Zwierząt i Gospodarki Paszowej – Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu