Szkodniki zbóż i możliwości ich zwalczania

Problem zwalczania szkodników zbóż o ekonomicznym znaczeniu nabrał większego znaczenia wraz ze zmianami w technologii uprawy. Intensywna ochrona przed chwastami i chorobami oraz obfite nawożenie sprzyjają rozwojowi różnych gatunków owadów.

Gatunkami najważniejszym i występującymi na terenie Polski i zagrażającymi pszenicy są: mszyce, skrzypionki i pryszczarki. W niektórych rejonach obserwuje się również masowe pojawy łokasia garbatka, ploniarek, wciornastków, miniarek oraz rolnic.

Do najważniejszych szkodników zbóż należą mszyce. Mszyce obniżają wielkość plonu zbóż oraz wpływają na jakość ziarna przez obniżenie zawartości niektórych aminokwasów, co powoduje spadek wartości wypiekowej mąki. Oprócz szkodliwości bezpośredniej występuje również szkodliwość pośrednia. Mszyce wydzielają spadź, na której rozwijają się grzyby sadzakowe wytwarzające bardzo groźne dla ludzi i zwierząt mikotoksyny. Spadź i grzyby sadzakowe ograniczają także powierzchnię asymilacyjną roślin. Za szkodliwość pośrednią uważa się również przenoszenie wirusów roślinnych przez mszyce występujące na zbożach.

Intensyfikacja upraw zbóż, zmiany w agrotechnice i strukturze zasiewów, powszechne stosowanie środków ochrony roślin oraz zmiany klimatyczne są przyczynami coraz częściej występującego zagrożenia ze strony mało znanych, wcześniej mniej ważnych szkodników. Żyły one od wielu lat w łanach zbóż, lecz w niewielkiej liczbie nie powodując żadnych szkód. Przykładem szkodników zaskakująco licznie pojawiających się w ciągu ostatnich lat mogą być: pryszczarki, miniarki czy łokaś garbatek oraz lenie, śmietki, nałanek kłosiec, żółwinek zbożowy i lednica zbożowa.

Znaczenie szkodników zbóż w Polsce

• Nadzorowane zwalczanie szkodników polega na:
• przeprowadzaniu regularnych lustracji upraw zgodnie z metodami opracowanymi dla poszczególnych gatunków szkodników. Kolejne kontrole należy wykonać w kilka dni po zabiegu i mają one na celu sprawdzenie skuteczności zabiegu w przypadku, gdy liczba szkodników nadal przekracza próg szkodliwości – zabieg chemiczny należy powtórzyć.
• identyfikacji i ocenie liczebności występujących szkodników, ich wrogów naturalnych.
• podejmowaniu decyzji o przeprowadzeniu zabiegu chemicznego jedynie wtedy, gdy liczebność szkodników przekracza próg ekonomicznej szkodliwości, a nie występują warunki, które w naturalny sposób mogłyby ograniczyć liczebność szkodnika.

Do zabiegu należy dobrać selektywny, skuteczny środek ochrony roślin i zastosować go uwzględniając aspekt ekonomiczny i ochronę środowiska. Do zalecanych niechemicznych metod zalicza się metody agrotechniczne, biologiczne, fizyczne, mechaniczne i hodowlane, Każda z tych metod może znaleźć zastosowanie w konkretnej sytuacji, w odniesieniu do określonego szkodnika i okazać się skuteczna jako zabieg jedyny lub powiązany z innymi.

Stosowanie selektywnych chemicznych środków ochrony roślin jest obecnie i pozostanie w najbliższych latach podstawową metodą ochrony upraw przed agrofagami. Dla większości gatunków szkodników nie ma obecnie opracowanych altematywnych metod i sposobów ochrony. Środki ochrony roślin należy stosować w sposób bezpieczny dla środowiska – zgodnie z etykietą. Bardzo ważny jest termin i sposób wykonania zabiegu oraz warunki atmosferyczne, w których prowadzona jest ochrona. Dobór odpowiedniej dawki środka ochrony roślin, prawidłowe przygotowanie cieczy użytkowej, właściwie wykonany zabieg opryskiwania roślin mogą decydować o skuteczności zwalczania.

Ważnym zagadnieniem dotyczącym stosowania środków chemicznych jest możliwość powstania odporności szkodników na insektycydy. I dlatego wykonując zabiegi chemiczne zwalczania owadów należy stosować insektycydy z różnych grup chemicznych przemiennie. W artykule zamieszczono w formie tabel metody i sposoby ochrony zbóż przed szkodnikami. Podano progi ekonomicznej szkodliwości agrofagów zbóż oraz środki ochrony roślin dopuszczone do stosowania w zwalczaniu szkodników zbóż.

Małgorzata Kołaczyńska-Janicka