W żywieniu bydła mlecznego i mięsnego istotne jest zapewnienie ciągłej podaży pasz odznaczających się optymalną wartością pokarmową. Najważniejszym źródłem pasz dla bydła są użytki zielone, zarówno trwałe jak i przemienne. Z tego względu poszukiwanie innowacji w produkcji pasz z użytków zielonych jest racjonalnym działaniem w celu efektywnego ich przetwarzania w rynkowe surowce zwierzęce.
Na trwałych łąkach i pastwiskach innowacje ukierunkowane są aktualnie w głównej mierze na ich odnawianie i poprawę składu botanicznego. Doskonalenie metod renowacyjnych jest szczególnie ważne w gospodarstwach mlecznych, w których niezbędne są pasze o doskonałych parametrach jakościowych. Spośród aktywnych metod renowacji użytków zielonych wyróżnia się podsiew (tzw. częściową renowację darni) oraz zasiew (tzw. całkowitą renowację darni).
O skuteczności podsiewu decyduje wiele czynników, z których najważniejszym jest technika wykonania tego zabiegu. W tym zakresie innowacyjne jest stosowanie specjalnych siewników wprowadzających nasiona bezpośrednio do gleby przy pomocy różnych sekcji wysiewających, np. talerzowych, nożowych lub redlicowych, w połączeniu z odpowiednim przygotowaniem darni oraz pielęgnacją runi po wykonaniu zabiegu. W powodzeniu podsiewu ogromne znaczenie ma dobór odpowiednich gatunków oraz odmian hodowlanych, wyróżniających się zdolnością szybkiej instalacji w starej darni. Nowością jest niewątpliwie stosowanie do podsiewu mieszanek odmianowych życicy trwałej.
W doborze traw do podsiewu aktualnym trendem jest wykorzystanie gatunków krótkotrwałych, tj. życicy wielokwiatowej, mieszańcowej oraz festulolium, mimo konieczności częstszego ich wsiewania w ruń trwałych łąk.
Metoda podsiewu umożliwia również wzbogacanie runi użytków zielonych w rośliny motylkowate. Skuteczność podsiewu w przypadku tej grupy roślin zwiększają różne zabiegi ograniczające konkurencyjność darni pierwotnej. Okazuje się, że najlepszą efektywność wprowadzania koniczyny białej do runi pastwisk uzyskuje się stosując przed podsiewem glebogryzarkę. Innowacją zwiększającą skuteczność podsiewu użytków zielonych, szczególnie koniczynami, jest wielowarstwowe otoczkowanie nasion, m.in. w systemie Agricote. Dzięki zaopatrzeniu nasion w odpowiednie szczepy Rhizobium, makro- i mikroelementy, fungicydy oraz stymulatory wzrostu siewki odznaczają się większą konkurencyjnością w stosunku do roślinności ze starej darni.
Innowacją w całkowitej renowacji darni, polegającej na zniszczeniu starej roślinności i wysiewie nowej mieszanki, jest tzw. „orka chemiczna” z wykorzystaniem herbicydów nieselektywnych. W metodzie tej konieczne jest jednak posiadanie specjalistycznych siewników do siewów bezpośrednich, takich samych jak w metodzie podsiewu. W razie ich braku zaleca się uprawę powierzchniową poprzez płytkie spulchnienie gleby glebogryzarką i wysiew nasion siewnikiem tradycyjnym. Innym ważnym elementem skuteczności całkowitej renowacji darni jest właściwy dobór komponentów do mieszanek. Zestaw gatunków w mieszance powinien uwzględniać warunki siedliskowe oraz zamierzony sposób, okres i intensywność użytkowania. Nowością w tych kompozycjach jest stosowanie kilku zróżnicowanych fenologicznie odmian poszczególnych gatunków traw i motylkowatych oraz uwzględnianie specyfiki ich składu chemicznego, pozwalającego sterować produkcją runi o zwiększonej zawartości energii, białka lub włókna.
Zwalczanie chwastów za pomocą herbicydów selektywnych zalicza się zarówno do zabiegów pielęgnacyjnych na łąkach i pastwiskach, jak i do metod renowacji runi pierwotnej. Innowacją w aplikacji herbicydów na trwałych użytkach zielonych jest stosowanie mieszanek herbicydowych, które mają możliwość zwalczania jednocześnie kilku gatunków chwastów. Dużą skutecznością charakteryzują się zarejestrowane ostatnio preparaty Fernando 225 EC i Rancho 242 EC, eliminujące szereg uciążliwych chwastów pojawiających się w runi. W technice stosowania herbicydów nowością w zwalczaniu chwastów jest wykorzystanie mazaczy ręcznych i zawieszanych, nasączonych herbicydami nieselektywnymi.
Stabilność składu botanicznego runi użytków zielonych oraz powodzenie renowacji w dużej mierze zależy od uregulowanego odczynu gleby. Większość traw pastewnych optimum rozwojowe znajduje przy pH gleby w zakresie 5,5-6,5. W przypadku zbyt niskiego odczynu (pH poniżej 4,5) należy zastosować wapnowanie.
Niewątpliwą nowością w tym zakresie jest uwzględnienie formy tlenkowej wapnia w nawozach. Zaletą testowanych mieszanin wapna tlenkowego z węglanowym jest szybkość oddziaływania na roślinność łąkową w warunkach powierzchniowego stosowania nawozu na darń oraz możliwość ich granulacji, co przyczynia się niewątpliwie do dokładności aplikacji nawozu.
Innowacją w nawożeniu użytków zielonych jest stosowanie nawozów wieloskładnikowych oraz dolistnego dokarmiania, które jest użyteczne szczególnie na pastwiskach. Źródłem makro- i mikroelementów dla roślin łąkowych pozostają niewątpliwie nawozy naturalne. Jednym z nich stosowanym na użytki zielone, szczególnie w gospodarstwach prowadzących bezściołowy chów bydła, jest gnojowica. Innowacje w nawożeniu gnojowicą związane są z techniką stosowania tego nawozu. Podstawową zasadą jest rozlewanie gnojowicy jak najbliżej powierzchni darni lub wprowadzanie jej bezpośrednio do gleby poprzez iniekcję, z możliwością jednorazowego zastosowania dawki 15-30 m3/ha. Spełnienie tej zasady zapewniają specjalistyczne maszyny wyposażone w belki do rozlewania pasowego gnojowicy na powierzchni użytków zielonych lub sekcje nacinające darń i aplikujące ten nawóz bezpośrednio do gleby.
W gospodarowaniu na użytkach zielonych aktualne jest doskonalenie systemów wypasu zwierząt. Pastwisko umożliwia bowiem produkcję mleka oraz żywca wołowego przy najniższych kosztach. W warunkach niskonakładowego gospodarowania na użytkach zielonych w ostatnich latach, także w Polsce, zwiększa się znaczenie całorocznego utrzymywania bydła mięsnego na pastwiskach.
W sprzyjających warunkach pogodowych istnieją możliwości spasania runi w okresie późnej jesieni i na początku zimy, w połączeniu z podawaniem pasz konserwowanych w razie zalegania okrywy śnieżnej na powierzchni pastwiska. Z ekstensywnym użytkowaniem pastwisk ściśle związane jest opóźnianie terminu zbioru odrostu. Czynnik ten jest przyczyną pogarszania się wartości pokarmowej runi pobieranej przez pasące się zwierzęta. Okazuje się jednak, że zawartość mikotoksyn w runi pastwisk zimowych w związku z występowaniem na roślinach grzybów przechowalnianych i fuzaryjnych nie jest wysoka, a tym samym nie stanowi czynnika ograniczającego upowszechnianie się tej technologii w naszym kraju.
Innowacje w produkcji pasz z krótkotrwałych użytków zielonych zmierzają w kierunku optymalizacji nawożenia oraz terminów zbioru poszczególnych odrostów. Są one szczególnie ważne, gdyż z krótkotrwałych użytków zielonych pozyskuje się cenny surowiec kiszonkarski. Spośród traw największe znaczenie posiadają gatunki rodzajów życica i kostrzewa. Duże zainteresowanie towarzyszy poznaniu biologii oraz technologii uprawy mieszańców międzyrodzajowych festulolium.
Na przemienne użytki zielone stosuje się często zróżnicowane w aspekcie ilościowym i jakościowym mieszanki trawiasto-motylkowate. Czynnikiem determinującym w znacznym stopniu stosowaną technologię w użytkowaniu mieszanek jest ich skład botaniczny. Modyfikacji ulega przede wszystkim nawożenie, którego optymalizacja jest uzależniona od udziału roślin motylkowatych. Dominacja w runi traw lub motylkowatych wpływa na technologię produkcji surowca kiszonkarskiego z runi przewiędniętej. Aktualnie zaleca się stosowanie kosiarek ze spulchniaczami pokosów, uszkadzającymi źdźbła traw, co przyspiesza osiągnięcie optymalnej zawartości suchej masy w zbieranej runi. Natomiast przy zbiorze mieszanek z dominacją roślin motylkowatych lepsze są walcowe zgniatacze pokosów. Specyfika technologii odnosi się także do stopnia rozdrobnienia surowca i momentu stosowania dodatków kiszonkarskich.
Produkcja pasz z użytków zielonych jest w dużym stopniu uzależniona od czynników biologicznych i przyrodniczych. Szczególne miejsce w tym zakresie odgrywają odmiany hodowlane poszczególnych gatunków traw i motylkowatych ze specyfiką ich właściwości morfologiczno-biologicznych, a także jakość siedliska glebowego. Innowacje w pozyskiwaniu pasz z użytków zielonych zmierzają w kierunku zwiększenia plonu i jego jakości z punktu widzenia zaspokojenia potrzeb żywieniowych bydła oraz przydatności do konserwacji, a także zwiększenia efektywności ekonomicznej pasz, głównie w odniesieniu do obniżenia kosztów jednostkowych produkcji suchej masy, białka i energii. W dobie upowszechniania się zrównoważonych systemów gospodarowania w rolnictwie, doskonalenie produkcji pasz w coraz większym stopniu uwzględnia aspekty środowiskowe, zwłaszcza w odniesieniu do ochrony wód, okrywy glebowej oraz bioróżnorodności.
Prof. dr hab. Piotr Goliński
Akademia Rolnicza w Poznaniu
Kongres Olsztyn