Opłacalność produkcji trzody chlewnej w dużej mierze zależy od wysokiej plenności loch, miernikiem, której jest liczba prosiąt odchowanych przez samice w ciągu roku.
Liczbę prosiąt odsadzonych w ciągu roku od jednej lochy, hodowcy świń określają mianem plenności gospodarczej. Wskaźnik ten jest głównym elementem ekonomiki produkcji prosiąt. Większość kosztów stanowią, bowiem względnie stałe nakłady, które muszą być ponoszone na utrzymanie lochy niezależnie od jej wydajności – liczby urodzonych prosiąt i częstotliwości oproszeń. Im mniej prosiąt odchowuje locha w ciągu roku, tym produkcja jest ich droższa. Ze wzrostem liczby odchowywanych prosiąt maleją koszty jednostkowe i zwiększa się opłacalność chowu. Dlatego też zwiększenie liczby prosiąt odchowywanych rocznie od jednej lochy stanowi podstawowy czynnik poprawy efektywności produkcji.
Z teoretycznego punktu widzenia możliwe jest otrzymywanie rocznie średnio 2,4 miotów liczących po około 14 prosiąt. W takim wypadku wskaźnik plenności wynosiłby, więc ponad 30 prosiąt odchowywanych od loch rocznie. Takie wskaźniki są możliwe do uzyskania, o czym świadczą wyniki w niektórych krajach Europy Zachodniej.
Rezultaty uzyskane pod tym względem w Polsce są znacznie gorsze. W chlewniach produkcyjnych plenność loch zwykle jest znacznie mniejsza i wynosi często około 14 – 16 prosiąt.
Główne przyczyny niskiej plenności to niezbyt dobre warunki środowiskowe, zły stan higieniczny pomieszczeń dla loch i prosiąt oraz zbyt mała częstotliwość oproszeń, jak również stan zdrowotny stad. Aby poprawić plenność loch trzeba zwiększyć częstotliwość oproszeń oraz dążyć do uzyskania większej liczby prosiąt odchowywanych w miocie.
Częstotliwość oproszeń określa, ile razy cykl reprodukcyjnych loch może powtórzyć się w ciągu roku. Częstotliwość oproszeń jest, zatem limitowana długością cyklu reprodukcyjnego. Im krótszy jest ten cykl, tym więcej miotów można uzyskać w ciągu roku.
Na cykl reprodukcyjny składają się następujące okresy: ciąży, karmienia prosiąt i czas od odsadzenia prosiąt do ponownego zapłodnienia lochy. Długość okresu ciąży jest stała i trwa około 114 dni. Zmienne elementy cyklu reprodukcyjnego to okres karmienia i jałowienia po odsadzeniu prosiąt. Te okresy może hodowca w dużym stopniu regulować.
O długości laktacji decyduje człowiek. Tradycyjnie maciory karmią prosięta przez 5-8 tygodni. Okres ten obecnie można z powodzeniem skrócić do 3-4 tygodni. Skracanie okresu karmienia jest najprostszym sposobem zwiększenia częstotliwości oproszeń. Trzeba jednak liczyć się z tym, że skracanie okresu karmienia wymaga stosowania dobrych pasz dla prosiąt. Im pasze są lepsze, tym krótszy może być okres karmienia prosiąt.
W praktyce długość cyklu rozrodczego zależy od tego, w jakim czasie po odsadzeniu prosiąt locha zostanie ponownie zapłodniona, czyli od okresu jałowienia. Długości tego okresu nie można z góry określić. Człowiek powinien starać się stwarzać takie warunki chowu, aby przeciętny czas jałowienia był w danym stadzie możliwie najkrótszy. Większość loch wykazuje ruję w ciągu 3-7 dni po odsadzeniu prosiąt. W tym też czasie należy je bacznie obserwować, aby zauważyć objawy rui i doprowadzić do pokrycia i zapłodnienia.
Skracanie okresu laktacji ma wyraźnie korzystny wpływ na zwiększenie częstotliwości oproszeń, nie jest to jednak korzystne dla funkcjonowania układu rozrodczego lochy. Po porodzie następuje okres połogu, w którym narządy płciowe stopniowo wracają do stanu przedciążowego. Zwijanie się macicy u świń kończy się dopiero po około 3 tygodniach. Optymalny dla organizmu lochy okres międzyciążowy wynosi 50-60 dni. W tym czasie zachodzi pełna regeneracja układu rozrodczego.
Bardzo długa laktacja także nie wpływa korzystnie na skuteczność krycia w pierwszej rui. Mleczne lochy, szczególnie te, które karmią liczne mioty, przy późnym odsadzeniu prosiąt tracą na kondycji. U takich samic w pierwszej rui mogą być kłopoty z zapłodnieniem. Zaleca się wówczas doprowadzenie lochy do kondycji hodowlanej poprzez odpowiednie żywienie.
Precyzyjne wykrycie rui stanowi wstępny warunek skutecznego pokrycia.
Duże znaczenie dla skuteczności zapłodnień oraz przeżywalności zarodków, a tym samym dla liczebności miotu ma jakość nasienia knurów. Warunkiem wzrostu wskaźnika plenności loch jest, więc badanie zdolności zapładniającej nasienia knurów kierowanych do punktów unasieniania.
Płodność rzeczywista jest to liczba żywych prosiąt urodzonych w jednym miocie. O liczbie prosiąt w miocie decydują czynniki genetyczne, wpływy środowiskowe, a także sposób użytkowania rozpłodowego. Istnieje duża zmienność w zakresie liczebności miotu. Spośród ras krajowych największą liczebność miotów wykazują lochy rasy: wbp, pbz i puławska (średnio 11 – 12 prosiąt).
Płodność należy do cech o niskiej odziedziczalności, a to oznacza, że trudno ją poprawić metodą selekcji. Skuteczniejszym sposobem poprawy płodności loch jest krzyżowanie towarowe, lochy mieszańcowe, na skutek zjawiska heterozji, zwykle wykazują większą płodność niż zwierzęta czystorasowe.
Zależność płodności loch od czynników genetycznych, w tym także po stronie ojca, jest bezsporna. Knury mieszańce odznaczają się lepszymi parametrami nasienia i wyższym libido w porównaniu z knurami czystorasowymi.
Ale płodność w znacznie większym stopniu zależy od czynników środowiskowych. Można do nich zaliczyć: żywienie, technologię chowu oraz warunki zoohigieniczne pomieszczeń.
Hodowca powinien wiedzieć jak zaplanować żywienie podczas całego cyklu reprodukcyjnego, aby zabezpieczyć zapotrzebowanie maciory w zakresie energii bytowej, wzrostu, jak też energii niezbędnej w okresie rui i laktacji.
Prawidłowe żywienie macior obejmuje kilka faz w okresie cyklu reprodukcujnego:
- po pokryciu przez okres 8 tygodni wszystkie zwierzęta powinny być żywione na niskim poziomie. Poziom pobierania energii przez pierwsze 4 tygodnie po pokryciu wynosi 30 MJ, co praktycznie oznacza 2,5 kg paszy pełnodawkowej dziennie.
- między 9 a 12 tygodniem ciąży zwierzęta powinny otrzymywać od 30 do 36 MJ, tj. do 2,8 kg paszy pełnoporcjowej dziennie, tak, aby mogły osiągnąć dobrą kondycję przed oproszeniem. Nadmierne żywienie podczas ciąży daje dwa niepożądane efekty – po pierwsze będzie pobierała mniej paszy w okresie laktacji, a więc wykorzystywała rezerwy zgromadzone we własnym ciele na zabezpieczenie substancji pokarmowych, potrzebnych do produkcji mleka. Po drugie, zbyt silny spadek kondycji w trakcie laktacji wymaga dłuższego okresu odpoczynku.
- w czterech ostatnich tygodniach ciąży maciory powinny być żywione na poziomie 36-40 MJ energii (około 3 kg paszy), co pozwala na poprawę ich kondycji, jak też wielkości płodów.
- na trzy lub cztery dni przed oproszeniem poziom żywienia musi być gwałtownie zmniejszony do około 20 MJ (1,5 kg) aby ograniczyć możliwość wystąpienia kompleksu MMA.
- od wyproszenia poziom żywienia stopniowo wzrasta; po 10-ciu dniach maciora powinna dostawać tyle paszy, ile jest w stanie zjeść. Zadawanie wilgotnej paszy kilka razy dziennie zachęca maciorę do jedzenia w takiej ilości, która wystarcza na pokrycie produkcji mleka i nie powoduje naruszania rezerw organizmu (od 14 dnia – 3 razy dziennie).
- po odsadzeniu żywienie bodźcowe – flashing pozwala na powrót do właściwej kondycji i przygotowuje maciorę do owulacji i rozpoczęcia nowego cyklu produkcyjnego.
Jedna z firm żywieniowych w Polsce zaleca mieszankę uzupełniająca Maxi Flush, która jest mieszanka do żywienia bodźcowego /flashingowania/ loch.
Lochy po odsadzeniu mają słabą kondycję, a ich organizm posiada ujemny bilans energetyczny. Aby w krótkim czasie, od odsadzenia do inseminacji, podnieść bilans energetyczny lochy stworzono właściwy produkt o nazwie Maxi Flush.
Celem stosowania mieszanki jest osiągnięcie wysokiej skuteczności krycia loch oraz eliminacja „powtórek”.
Pośrednie zalety stosowania tej mieszanki:
- szybka i wyraźna ruja,
- duża ilość uwolnionych komórek jajowych,
- zmniejszenie ryzyka infekcji macicy i gruczołów mlecznych,
- zwiększenie odporności lochy,
- zwiększenie plenności,
- wyższa masa miotu.
Stosowanie:
Dla każdej lochy dodaje się 0,5 kg mieszanki w okresie od odsadzenia do krycia lub inseminacji, jako extra dodatek do standardowej dziennej dawki mieszanki dla macior karmiących. Najlepsze efekty osiąga się stosując preparat przez okres 5 dni.
Ważnym elementem w produkcji prosiąt jest stan zdrowotny stada loch. Jedną z przyczyn obniżonej płodności loch są infekcyjne przyczyny wewnątrzmacicznego obumierania zarodków i płodów.
Upadki prosiąt w czasie odchowu są istotnym czynnikiem wpływającym na wszystkim od troskliwości macierzyńskiej loch oraz mikroklimatu pomieszczeń dla loch i prosiąt. Prosięta powinny być odchowywane przy matce w specjalnych kojcach z wydzielonym dogrzewanym legowiskiem dla prosiąt, wyposażonym w urządzenia zapobiegające ich przygniataniu. Poprawą warunków środowiskowych jest zmniejszenie plenności loch.
Skrót artykułu prof. dr hab. Stanisława Jaska – Zakład Hodowli Trzody Chlewnej Instytutu Hodowli Zwierząt Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu;
Redakcja – Anna Rogowska