Żywieniowy fenomen mleka

Mleko jako jedyny produkt spożywczy zawiera wszystkie składniki niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu człowieka. Podczas milionów lat ewolucji systemy enzymatyczne przewodu pokarmowego – a co ważniejsze układ immunologiczny – „dostosowały się” do składników mleka. Najlepszym tego dowodem jest fakt, że wszystkie przeciwciała, hormony, enzymy m.in.antyoksydacyjne obecne w mleku ( wytwarzane w organizmie zwierzęcia) aktywne są także w organizmie człowieka.

Z powyższych względów mleko i produkty mleczarskie są bardzo istotne w profilaktyce różnorodnych schorzeń tzw. cywilizacyjnych.

Rola mleka w redukcji nadciśnienia tętniczego
Badania epidemiologiczne dowodzą, że spożycie mleka w ilości powyżej 570 ml dziennie redukuje ryzyko choroby niedokrwiennej serca, zarówno wśród mężczyzn jak i kobiet.

  • W regulacji ciśnienia tętniczego istotne są :
  • Wapń, który powoduje uelastycznienie naczyń krwionośnych i spadek ciśnienia tętniczego krwi, wpływa na zwiększone wydzielanie moczanu sodu oraz blokowanie neurotransmiterów, m.in. noradrenaliny ( które powodują obkurczanie naczyń krwionośnych),
  • Biologicznie aktywne peptydy powstające z kazeiny: m.in. peptydy regulujące działanie angiotensyny (czynnik zwężający i usztywniający naczynia krwionośne) oraz bradykininy (czynnik rozszerzający naczynia krwionośne).
  • Tetrapeptydy powstające z α-laktoalbuminy i β-laktoglobuliny.
  • Fosfopeptydy wspomagające absorbcję wapnia oraz magnezu i potasu – również istotnych w regulacji ciśnienia tętniczego krwi.
  • Zapobiegająca nadciśnieniu dieta DASH (Dietary Approaches to Stop Hypertension):
  • niskotłuszczowe produkty mleczarskie: 2-3 porcje dziennie
  • owoce i warzywa: 4-5 porcji dziennie,
  • produkty zbożowe z pełnego przemiału,
  • chude mięso
  • ograniczona do 3 g/dzień ilość sodu,
  • Efekty stosowania diety DASH przez 2 tygodnie:
  • spadek ciśnienia u osób z nadciśnieniem (11,4mmHg – ciśnienie skurczowe i 5,5 mmHg – ciśnienie rozkurczowe),
  • spadek ciśnienia u osób z ciśnieniem w granicach normy (5,5 mmHg – ciśnienie skurczowe i 3,0 mmHg – ciśnienie rozkurczowe),
  • obniżony poziom homocysteiny, co jest równoznaczne z mniejszym o 7-9% ryzykiem miażdżycy
  • redukcja masy ciała u otyłych pacjentów (średnio o 4,9 kg) przy ilości wapnia w diecie 400-1000 mg/dziennie.

Efekt terapeutyczny diety DASH był porównywalny ze skutkami leczenia farmakologicznego.

Produkty mleczarskie nie stanowią zagrożenia otyłością i cukrzycą

Nadciśnienie, podobnie jak otyłość i cukrzyca ponad 3-krotnie zwiększają prawdopodobieństwo miażdżycy.

  • Niektóre składniki mleka regulują sekrecję insuliny:
  • Witamina D3 reguluje przemiany wapnia,
  • Biologicznie aktywne peptydy,
  • Kwas linolenowy, wielonienasycony KT omega-3,
  • Wapń, który jest najistotniejszym z w/w składników.

Wapń reguluje wrażliwość tkanek na insulinę, wpływa na ograniczenie syntezy kwasów tłuszczowych oraz aktywację lipolizy (uwalnianie z adipocytów nadmiaru trójglicerydów).Tym samym, zmniejsza prawdopodobieństwo zespołu metabolicznego, otyłości, cukrzycy oraz wczesnych zmian miażdżycowych. Skutkiem otyłości jest bowiem wzrost poziomu leptyny, która powoduje uszkodzenia śródbłonka naczyniowego. Optymalne spożycie wapnia jest szczególnie istotne dla zdrowia dzieci.

Antymiażdżycowe właściwości mleka i produktów mleczarskich

Obecne w tłuszczu mlekowym nasycone kwasy tłuszczowe (KT), nie stanowią zagrożenia ani miażdżycą, ani nowotworami. W odróżnieniu od wielonienasyconych KT obecnych w olejach roślinnych są stabilne oksydatywnie.

Cholesterol egzogenny (pokarmowy) w znikomym stopniu wpływa na profil lipidowy krwi, który zależny jest przede wszystkim od obecności w diecie wielonienasyconych KT omega-6 i omega-3 oraz od proporcji tych kwasów.

  • Tłuszcz mlekowy nie tylko nie stanowi zagrożenia miażdżycą, ale zapobiega jej dzięki obecności różnorodnych bioaktywnych komponentów, które
  • intensyfikują przemiany cholesterolu:kwas linolenowy omega-3, kwas linolowy omega-6, kwas oleinowy omega-9, fosfolipidy,
  • ograniczają syntezę cholesteolu endogennego i trójglicerydów: krótko-i średniołańcuchowe nasycone kwasy tłuszczowe, kwas linolenowy omega-3.
  • zapobiegają utlenianiu cholesterolu: skoniugowany kwas linolowy (CLA), α-tokoferol, witamina A,D3,fosfolipidy,koenzym Q10 i inne antyoksydanty.
  • Antymiażdżycowym działaniem charakteryzują się również:
  • Witaminy B6, B12 i kwas foliowy, zapobiegające kumulacji homocysteiny,
  • Kompleksy wapniowo – białkowe i magnezowo – białkowe,
  • Peptydy zmniejszające krzepliwość krwi.
  • Niskocząsteczkowe antyoksydanty (m.cz. 300-500 Da) obecne w permeacie po ultrafiltracji mleka i serwatki,m.in. glutation i laktoferyna,
  • Enzymy antyoksydacyjne mleka, tj. laktoperoksydaza, oksydaza ksantynowa, dysmutaza ponadtlenkowa, katalaza, peroksydaza glutationowa
  • Najważniejsze prozdrowotne działanie wykazują antyoksydanty. Są one aktywne zarówno w mleku jak i w organizmie człowieka, gdzie zabezpieczają przed utlenianiem:
  • podstawowe struktury każdej komórki tj.błony komórkowe oraz
  • najistotniejsze narządy organizmu tj. układ krwionośny, oddechowy, nerwowy.

Działanie bioaktywnych komponentów tłuszczu mlekowego jest tym bardziej istotne, że antyoksydanty obecne w warzywach i owocach są mniej skuteczne w środowisku lipofilowym.

Antynowotworowe właściwości mleka
Wszystkie składniki mleka charakteryzujące się aktywnością antyoksydacyjną istotne są także w profilaktyce i terapii chorób nowotworowych.

Wyniki ponad 40 opublikowanych badań klinicznych a także 12 badań epidemiologicznych nie potwierdziły związku pomiędzy konsumpcją produktów mleczarskich (niezależnie od zawartości tłuszczu) a ryzykiem wystąpienia choroby nowotworowej piersi, również u kobiet po menopauzie.

  • Tłuszcz mlekowy wykazuje działanie terapeutyczne w schorzeniach przewodu pokarmowego dzięki obecności prostaglandyn oraz wiązaniu toksyn bakteryjnych i rotawirusów. Zapobiega wrzodom żołądka, łagodzi objawy choroby Leśniowskiego – Crohna i wrzodziejącego zapalenia jelit, zmniejsza objawy nietolerancji pokarmowych.
  • Krótkołańcuchowe nasycone KT regulują adsorpcję wody i elektrolitów.,są niezbędne do tworzenia prawidłowej struktury nabłonka jelita grubego, wpływają terapeutycznie na stany zapalne, zapobiegają nowotworom sutka i jelita grubego,
  • Kwas wakcenowy (główny izomer trans tłuszczu mlekowego), fosfolipidy, a zwłaszcza sfingomielina i skoniugowany kwas linolowy (CLA) hamują raka sutka, żołądka, okrężnicy i skóry u zwierząt z indukowanymi chemicznie nowotworami,
  • Tłuszcz mlekowy działa terapeutycznie na stan zdrowia astmatyków i palaczy papierosów. Funkcję ochronną nabłonka dróg oddechowych pełni witamina A i E.
  • Działaniem przeciwzapalnym i antynowotworowym charakteryzują się hormony tkankowe (eikozanoidy) wytwarzane w organizmie człowieka z kwasu linolenowego (omega-3) a także zidentyfikowany niedawno kwas 13-metylotetradekanowy.
  • Wiązanie i wytrącanie kwasów żółciowych i tłuszczowych przez wapń zmniejsza prawdopodobieństwo nowotworów jelita grubego.
  • Stymulacja systemu odpornościowego – najistotniejszy czynnik w profilaktyce chorób nowotworowych
  • Liczne składniki mleka stymulują system odpornościowy:
  • enzymy o działaniu antyoksydacyjnym
  • biopierwiastki głównie wapń i cynk,
  • skoniugowany kwas linolowy (CLA), kwas linolenowy omega-3
  • glutation oraz peptydy zwiększające aktywność makrofagów,
  • niektóre aminokwasy (glutamina, kwas asparaginowy),
  • witaminy rozpuszczalne w wodzie i w tłuszczu,
  • probiotyczne szczepy bakterii mlekowych (w niektórych produktach),
  • białka serwatkowe tj.: immunoglobuliny, α-laktoalbumina, lizozym, a zwłaszcza laktoferyna.

Mleko charakteryzuje się wszechstronnym prozdrowotnym działaniem, a zwiększone jego spożycie może być jednym z najskuteczniejszych i zarazem najtańszych elementów w profilaktyce nadciśnienia tętniczego, miażdżycy, otyłości, cukrzycy i nowotworów. Dlatego celowym jest wdrażanie nowych technik i technologii umożliwiających zachowanie pełnej wartości biologicznej mleka i produktów mleczarskich.

Prof.dr hab. Grażyna Cichosz
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie
Kongres Olsztyn 2007

Prof.dr hab. Grażyna Cichosz