W ostatnich 50 latach kukurydza z rośliny o marginalnym znaczeniu gospodarczym stała się ważnym gatunkiem uprawnym, który wykorzystywany jest zarówno na cele paszowe, spożywcze, jak i przemysłowe. Produkcja ziarna kukurydzy obok pszenicy jest najbardziej opłacalnym kierunkiem uprawy polowej w Polsce.
Pod względem potencjału plonowania kukurydza wyróżnia się spośród innych roślin paszowych, choć warunki pogodowe Polski często ograniczają możliwości jej wykorzystania i uprawa kukurydzy na ziarno obarczona jest znacznym ryzykiem. Ryzyko to wynika z konieczności, w wielu przypadkach, dokonywania zbioru nadmiernie wilgotnego ziarna. Słoty jesienne rzadko pozwalają na zbiór ziarna o wilgotności poniżej 30% wody, co skutkuje wysokimi kosztami suszenia, które w ogólnych nakładach ponoszonych na uprawę kukurydzy stanowią największą pozycję. Ziarno wilgotne źle się wymłaca i często ulega uszkodzeniom mechanicznym, co prowadzi do strat plonu. Jak wykazują badania przeprowadzone na Uniwersytecie Przyrodniczym w Poznaniu w warunkach naszego kraju wskazane jest, by po osiągnięciu przez ziarno fazy „czarnej plamki”, czyli momentu kiedy u wielu odmian uwidaczniają się niewielkie sczernienia u nasady ziarniaka (przy zarodku) świadczące o osiągnięciu przez ziarno pełnej dojrzałości, odczekać jeszcze od dwóch do czterech tygodni, by zebrać bardziej suche i lepiej wypełnione ziarno, ponieważ równolegle ze spadkiem wilgotności ziarna, można oczekiwać niewielkiego przyrostu plonu. Przyrost ten występuje tylko w okresie od 2 do 4 tygodni od stadium czarnej plamki. Później można spodziewać się tylko obniżki plonów z tytułu wzrostu strat polowych powodowanych przez wyleganie roślin, zwisanie kolb, wyjadanie przez ptaki itp., jak również zużywania przez uwodniony zarodek skrobi zmagazynowanej w ziarnie.
Badania prowadzone w Uniwersytecie Przyrodniczym w Poznaniu wykazały, że w porównaniu do plonu uzyskanego w terminie optymalnym, opóźnianie zbioru ponad 4 tygodnie od stadium czarnej plamki prowadziło do istotnych strat plonu ziarna wynoszących od 2,1 do 11,0 dt/ha przy zbyt późnym zbiorze, i o ok. 6,8 dt/ha przy zbyt wczesnym zbiorze. Warto pamiętać, że zasadnicze straty plonu następują w drugim miesiącu pozostawiania nie zebranego ziarna na polu. Termin zbioru ma również duże znaczenie dla zdrowotności roślin, gdyż kukurydza pozostająca zbyt długo na polu jest narażona na wyleganie oraz porażenie przez grzyby z rodzaju Fusarium spp. Rozwój fuzarioz w postaci zgorzeli podstawy łodygi jest częstą przyczyną wylegania roślin, natomiast gdy wystąpi fuzarioza kolb, obserwuje się ich zwisanie, a w skrajnych warunkach nawet opadanie. Gatunki grzybów odpowiedzialne za porażenie posiadają zdolność produkowania metabolitów tzw. mikotoksyn, kumulowanych w ziarniakach i innych częściach roślin. Ich obecność w paszy stanowi duże zagrożenie także dla zdrowia i życia zwierząt, szczególnie trzody chlewnej i drobiu. Womitoksyna powoduje u trzody chlewnej spadek spożycia paszy i wymioty, prowadząc do spadków przyrostów. Zearalenon powoduje trudności w reprodukcji, wywołane patologiami w obrębie macicy, niepłodnością czy ciążami urojonymi.
Zagadnienie szkodliwości fuzariozy początkowo sprowadzano głównie do problemu wylegania i zwisania kolb, utrudniających lub wręcz uniemożliwiających zbiór. Jednak w związku z rosnącym wykorzystaniem ziarna do przerobu przemysłowego, w tym również na cele spożywcze, problem jego zdrowotności i pewność, że jest ono wolne od mikotoksyn jest niezwykle ważny. Stan łodyg jest najważniejszym wskaźnikiem dla zbioru, szczególnie przy późnym zbiorze i niesprzyjającej pogodzie. Czteroletnie wyniki badań prowadzonych na UP w Poznaniu wskazują, że w miarę opóźniania terminu zbioru, następuje stopniowy wzrost udziału roślin porażonych przez zgorzel podstawy łodygi i fuzariozę kolb, który dochodzi do ok. 39,0% roślin z objawami zgorzeli podstawy łodygi i do ok. 5,0% porażonych kolb, gdy zbiór wykonano na przełomie listopada i grudnia. Badania wykazały również, że wyleganie roślin oraz straty plonu ziarna rosły wraz z opóźnianiem zbioru począwszy od dojrzałości fizjologicznej ziarna aż do ostatniego terminu (przełom listopada i grudnia). Po upływie miesiąca od osiągnięcia przez rośliny dojrzałości fizjologicznej, ziarno oddało najwięcej wody, a średni odsetek roślin wyległych wynosił ok.4,4, z kolei straty w plonie ziarna kształtowały się na poziomie ok. 3,4 dt/ha. Natomiast dalsze opóźnianie zbioru kukurydzy spotęgowało wyleganie roślin do poziomu 16,6% w terminie późnojesiennym oraz straty plonu ziarna do poziomu ponad 7,5 dt/ha. Stwierdzone straty w plonie ziarna były spowodowane przede wszystkim niewymłacaniem kolb leżących na ziemi, a w mniejszym stopniu niedokładną regulacją kombajnu.
W warunkach Polski większość produkowanego ziarna zużywana jest na cele paszowe, ale coraz większą rolę odgrywa przemysłowe wykorzystanie ziarna zarówno na cele konsumpcyjne, jak również jako surowca dla wielu działów przemysłu. Podstawowym surowcem stosowanym w przemyśle jest ziarno kukurydzy, gdzie wykorzystuje się zawartą w nim skrobię. Ziarno przeznaczone dla przemysłu skrobiowego musi być w pełni wykształcone i rozwinięte, nieuszkodzone, w dobrym stanie zdrowotnym, a wszelkie pęknięcia i uszkodzenia powodują straty skrobi. Przeprowadzone badania wskazują, że zawartość skrobi w suchej masie ziarna zmieniała się pod wpływem terminu zbioru i najwyższą stwierdzono dwa tygodnie po fazie czarnej plamki, należy jednak podkreślić dużą stabilność zawartości skrobi w ziarnie przy opóźnianiu zbioru o kolejne 4 tygodnie. W związku z powyższym, ziarno przeznaczone do produkcji skrobi można zbierać bez spadku jej zawartości do końca października. Również inne składniki pokarmowe, takie jak tłuszcz i białko w ziarnie kukurydzy ulegają zmniejszeniu, a parametry fizykochemiczne (masa objętościowa ziarna i jego twardość) wpływają na wydajność przemiałową ziarna kukurydzy w przypadku zbyt późnego zbioru.
Małgorzata Kołaczyńska-Janicka