Okres poporodowy (puerperium) to czas od zakończenia porodu, czyli wyparcia łożyska do stanu przedciążowego. W okresie tym następują fizjologiczne zjawiska takie jak zwijanie się macicy (inwolucja), wchłonięcie lub wydalenie lochii poporodowych, rozpad komórek błony doczesnowej i regeneracja uszkodzonej błony śluzowej macicy , kurczenie się naczyń krwionośnych macicy, zamknięcie się szyjki macicy, zanik obrzęku sromu. Wiązadła krzyżowo-biodrowe ulegają skróceniu i odzyskują swoje napięcie.
Ciałko żółte ciążowe ulega regresji i dochodzi do wznowienia cyklonicznej aktywności jajników. Objawem tego jest pierwsze wystąpienie rui po porodzie ok. 3-4 tygodnia, ale jest to zwykle ruja krótka, ze słabymi objawami zewnętrznymi. Jest to bardzo ważny okres w cyklu rozrodczym każdej samicy. Jakość jego przebiegu decyduje o czasie zajścia w ciążę i płodności. Okres poporodowy jest częścią składową okresu międzyciążowego, który u krów wynosi ok. 90 – 110 dni.
Prawidłowo przebiegający okres puerperium przyczynia się do skrócenia okresu międzyciążowego co poprawia wskaźniki płodności stada. Jednym z głównych zaburzeń omawianego okresu jest opóźnione zwijanie się macicy i atonia macicy po porodzie zwana również poporodowym bezwładem macicy. Stan ten związany jest najczęściej z przebytym ciężkim porodem i zatrzymaniem błon płodowych.
Ciężki poród powoduje zwiotczenie mięśniówki gładkiej ściany macicy i spowolnienie jej kurczliwości do atonii włącznie. Zaburzenia kurczliwości macicy prowadzą do zalegania w jamie macicy lochii poporodowych co w konsekwencji prowadzi do powikłań w postaci śluzowo-ropnego i przewlekłego ropnego zapalenia błony śluzowej macicy aż do ropomacicza lub posokowatego zapalenia z uogólnieniem się procesu chorobowego czyli sepsy. Fizjologiczny czas zwijania się macic u krów powinien wynosić ok. 20-30 dni.
Do omawianego stanu przyczynić się również może tzw. ciałko żółte ciążowe-przetrwałe, które z różnych przyczyn wykazuje wydłużoną aktywność lutealną ponad okres fizjologiczny. Koniec prawidłowego zwijania się macicy stwarza możliwości rozpoczęcia funkcji jajników i wystąpienia cyklu jajnikowego co doprowadza do pojawienia się rui, owulacji i zapłodnienia. Różne formy nieprawidłowej funkcji jajników w tym okresie przyczyniają się do niepłodności samic.
Do najczęściej występujących zaburzeń funkcji jajników w okresie poporodowym zaliczamy acyklię lub brak czynności jajników, obecność torbieli jajnikowych i obecność ciałek żółtych przetrwałych lub rzekomo ciążowych. Oprócz wymienionych zaburzeń układu rozrodczego w okresie poporodowym dużym problemem jest również porażenie poporodowe.
Zjawisko to występuje głównie u krów wysokomlecznych i starszych w ciągu 24-72 godzin po fizjologicznym porodzie i nie właściwie żywionych w okresie zasuszenia. Czynnikami bezpośrednimi, wyzwalającymi to schorzenie są zaburzenia w gospodarce mineralnej ustroju powodujące zmianę stosunku ilościowego wapnia, fosforu i magnezu we krwi.
Charakterystycznymi objawami porażenia poporodowego jest zaleganie zwierzęcia, obniżenie ciepłoty wewnętrznej i zewnętrznej ciała, porażenie wiotkie kończyn, mięśni krtani, języka i odbytu. Typowym objawem jest utrata świadomości do stanu śpiączki włącznie. Krowa leży wtedy na mostku z szyją wygiętą esowato i przyłożoną do klatki piersiowej.
Prof. Jan Twardoń, lek. wet. Joanna Polańska, lek. wet. Maciej Bednarski
Wydział Medycyny Weterynaryjnej, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu