Przykład efektywności produkcyjnej stada bydła mięsnego z terenów Ziemi Lubuskiej (użytki zielone Parku Narodowego "Ujście Warty")

W badaniach prowadzonych przez pracowników Akademii Rolniczej w latach 2004-2005 oceniono wyniki produkcyjne cieląt czystorasowych lub mieszańców urodzonych na pastwisku i odchowanych przez krowy matki (tabela); w obliczeniach statystycznych ujęto 333 krowy matki, które ocieliły się na „pastwisku” od 15 stycznia do 15 maja i odchowały do 210 dnia życia cielęta: jałóweczki (177) i buhajki (156).

Wyniki analizowano według pięciu grup rasowych matek: 61 limousin, 85 hereford, 44 simental (udział genów danej rasy w przedziale 93,75-100%), 115 mieszańców (udział genów w przedziale 75-87,5% różnych ras mięsnych) oraz 28 krów rasy cb. Cielęta z krycia naturalnego, wolnego, pochodziły po 15 buhajach ras mięsnych: limousin (10), charolaise (4) i salers (1). Stado znajdowało się pod stałą opieką lekarza wet., było odrobaczane w sezonie zimowym (ivomec). Zwierzęta chore (około 1,5%) i krowy cielące się ponad 24 godz. (porody wymagające pomocy lek. wet. – do 2%) przewożono do gospodarstwa; upadki i brakowanie cieląt – na poziomie 2,5%.

Masa ciała i przyrosty dzienne cieląt odchowanych przy krowach matkach,
(według Dobickiego i wsp. 2005)
#zdjecie0#
Średnie oznaczone różnymi literami – różnica statystycznie istotna, przy P£0,05.

Najwyższą masę ciała miały cielęta urodzone przez krowy rasy limousine: odp. 39,10 i 43,14 kg, statystycznie istotnie więcej aniżeli w pozostałych grupach, przy czym potomstwo od krów rasy cb było najlżejsze, odp. 33,76 i 36,82 kg. Standaryzowana masa ciała jałówek była również najwyższa u cieląt odchowanych przez matki rasy limousine (220,09 kg), podobnie jak jałóweczki od krów rasy simentalskiej (219,36), obie grupy ważyły istotnie więcej od pozostałych rówieśnic. Buhajki odchowane przez matki rasy simentalskiej były najcięższe (313,07 kg), statystycznie istotnie więcej aniżeli w pozostałych grupach (287,03 –294,76 kg). Najwyższe przyrosty dobowe masy ciała w okresie odchowu uzyskały jałówki odchowane przez krowy matki rasy limousine i simentalskiej, odp. 861 i 859 g, również matki rasy simentalskiej odchowały najcięższe buhajki (1296 g), których przyrosty były statystycznie istotnie wyższe aniżeli w pozostałych grupach (1164 – 1217 g).

Opłacalność hodowli i produkcji bydła mięsnego
Opłacalność hodowli i produkcji bydła mięsnego zależy od systemu „więzi ekonomicznych” krajowego (regionalnego) systemu uwarunkowań hodowli. „Więzi ekonomiczne” mogą być zdefiniowane jako współzależności, jakie wytworzą się między niezależnymi podmiotami w trakcie powtarzających się działań gospodarczych w średnim lub długim okresie. Ważna jest „komunikacja” między podmiotami, która polega na formalnym i nieformalnym dzieleniu się znaczącą informacją, przekazaną we właściwym czasie pomiędzy partnerami, w celu jej optymalnego wykorzystania dla poprawy efektywności całego łańcucha podmiotów związanych z hodowlą i produkcją bydła mięsnego.

Na ścieżce: hodowca (producent) bydła mięsnego – odbiorca żywca rzeźnego (zakład mięsny) nadal niepotrzebnie dominują pośrednicy; jednak pojawili się od 2 lat także odbiorcy (nie pośrednicy) z zagranicy, skupując dobry materiał rzeźny po wyższych cenach, sprowadzając do standardów europejskich wysokie (uprzednio) zyski pośredników krajowych a także zagranicznych wcześniej działających w Polsce.

Na ścieżce: hodowca bydła mięsnego – w stadach czystorasowych (członek Polskiego Związku Hodowców i Producentów bydła Mięsnego) – nowi potencjalni hodowcy – przestawiający swoje stada (o niskiej produkcji mleka) na produkcję żywca wołowego – powinien funkcjonować, oparty o standardy UE obrót materiałem hodowlanym. Już istnieje, ale dotyczy głównie jałówek hodowlanych, natomiast buhajki hodowlane wyselekcjonowane do krycia naturalnego (dokumentacja i obowiązujące badania lek. wet.) nie mają zbytu np. do dużych, głównie nowych stad bydła mięsnego lub połączonych w duże stada krów-matek i jałówek do krycia w Zespołach Producenckich, względnie na punkty kopulacyjne.

Rola Polskiego Związku Hodowców i Producentów bydła Mięsnego (PZHiPBM) jest ograniczona. Biuletyn Związku z ofertami kupna-sprzedaży jałówek hodowlanych lub buhajków hodowlanych nie dociera do potencjalnych nabywców materiału hodowlanego. Tu powinno być wspomaganie ze strony innych ogniw, np. ODR. Wniosek: brak informacji (strona internetowa z ofertami PZHiPBM nie jest praktycznie dostępna – dla drobnych, potencjalnych hodowców). Potencjalni partnerzy w tym łańcuchu będą poszukiwać raczej nieformalnych informacji, co utrudni poprawę efektywności. Wydaje się, że nie jest wykorzystana więź oparta na kontraktacji pomiędzy zakładem przetwórczym (mięsnym) a producentem, stąd niepewność w inwestowaniu produkcji i terminowych dostawach żywca (brak umów kontraktacyjnych).

Dystans i konkurencja krajowych producentów żywca – w stosunku do producentów UE-15 powiększył się. Zastosowane w Polsce dofinansowania „do hektara” nie wspomagają efektywnie dobrych producentów! Skorzystały na tym: małe gospodarstwa nieprodukcyjne (forma zasiłku socjalnego) oraz „potentaci”, którzy zakupili wielkie obszary użytków rolnych, bez zamiaru inwestycji w produkcję. Pod znakiem zapytania stoją starania o dofinansowania bezpośrednie do produkcji (do krów-matek, do odchowanych cieląt, opasów itd,) prowadzone wspólnie przez Polskie Zrzeszenie Producentów Bydła Mięsnego i Polski Zwią-zek Hodowców i Producentów Bydła Mięsnego. Czy te działania, przy przychylności Ministerstwa mogą, odnieść pozytywny skutek, na wzór ościennych krajów (Słowacja, Czechy, Węgry)?

Efektywność hodowli i produkcji determinowana jest trzema grupami czynników: reprodukcją (rozród), technologią chowu (żywienie i utrzymanie) oraz genotypem (rasa); (R. Hunsley – American Beef Breeds Council). Reprodukcja – obejmuje: rozród (min. sezonowość krycia i ocieleń; najbardziej efektywne są ocielenia zimowe, wykorzystujące pierwotne, atawistyczne cechy bydła mięsnego) odchów cieląt przy krowach-matkach oraz odchów jałówek do remontu własnego stada. Reprodukcja jest najważniejszym determinantem efektywności hodowli bydła mięsnego w stadach matecznych (około 63%).

W klasycznym modelu reprodukcji, jałówki remontowe należy kierować do krycia w wieku 15 miesięcy, wtedy krowy pierwiastki cielą się w wieku dwóch lat w tym samym dokładnie sezonie ocieleń dla całego stada. W stadach produkcyjnych stosuje się krycie naturalne młodymi reproduktorami zakwalifikowanymi do rozrodu przez Polski Związek Hodowców i Producentów Bydła Mięsnego (ocena na podstawie rodowodu i cech osobniczych); w stadach hodowlanych do kojarzeń czystorasowych powinno się stosować dobór par indywidualne, zalecany przez Związek Hodowców (inseminacja, transfer zarodków). Dobór komponentów ojcowskich do kojarzenia w czystości rasy lub do krzyżowania towarowego, stanowi ważny element programu hodowlanego i powinien uwzględniać masę urodzeniową i typ budowy ciała cieląt w dostosowaniu do kalibru krów w danym stadzie (lekkie porody). Efektywność produkcji zależy od dobrego poziomu cech reprodukcji (także opiekuńczość i mleczność matek).

Kryteria kwalifikacji jałowic do krycia w obrębie chowanych w Polsce ras bydła mięsnego wymagają zwykle uzyskania w wieku 15 mies. życia 2/3 masy ciała krów dorosłych. Przy założeniu, że masa ciała krów dorosłych wynosi około 600 kg, kwalifikacja jałówek do rozrodu wymaga uzyskania około 400 kg masy ciała w wieku 15 mies. O ile przy dobrej mleczności krów-matek (dobre pasze gospodarskie i pastwisko) stosunkowo łatwo uzyskać standard 210-220 kg masy ciała przy odsadzeniu, to o wiele trudniej, np. w ekstensywnych warunkach żywienia zapewnić jałówkom po odsadzeniu pasze warunkujące przyrosty dzienne na poziomie 770 g/dz., ponieważ ten okres odchowu przypada na sezon zimowy i wiosenny. Zatem dobrej jakości pasze gospodarskie: siano, sianokiszonki i słoma zbożowa, przy stosunkowo niewielkim dodatku pasz treściwych będą warunkowały sprawność całego systemu reprodukcji.

Technologia chowu, w tym głównie żywienie i pasze, utrzymanie, pielęgnacja, pastwisko i technologie wypasu (ważne w stadach matecznych) lub utrzymania zimowego stada podstawowego, pomieszczenia itd. – decyduje w około 32-35% o wyniku ekonomicznym – opłacalności produkcji.

Genotyp rasowy – wybór rasy – powinien uwzględniać upodobania hodowcy oraz specyfikę dostosowania od środowiska hodowlanego. Ważna jest poubojowa wartość rzeźna, cechy kulinarne mięsa, wartość przerobowa produktów poubojowych; należy tu uwzględnić zapotrzebowanie „rynku” (tradycja spożycia, zapotrzebowanie zakładów mięsnych, upodobania konsumentów). Jednak, ze względu na stosunkowo dużą ofertę ras czystych lub komponentów ojcowskich do krzyżowania (np. wypierającego) – wybór (z kilku ras zalecanych) konkretnej rasy (po uwzględnieniu wszystkich uwarunkowań, w tym tempo wzrostu i przyrosty cieląt przy krowach-matkach) – powinien uwzględniać aktualne i w dłuższej perspektywie czasowej płacone ceny za cielęta odsadki oraz bukaty o wyższych masach ciała. Sumując, rasa bydła mięsnego decyduje tylko w 3-5% o opłacalności produkcji, liczonej przez farmera – hodowcę.

Hodowca, którego baza paszowa dla bydła w sezonie letnim znajduje się na pastwiskach a pasze na zimę produkowane są na łąkach, w terenach górskich lub na naturalnych, nizinnych użytkach zielonych powinien zadać sobie pytanie: od jakich genotypów krów matek (łatwe ocielenia na okólnikach i pastwisku) – może spodziewać się wysokiego zysku? Jakie będą koszty produkcji i spodziewane dochody?

Są to pytania zasadnicze i uzasadnione, w przypadku planowania lub rozszerzenia tej gałęzi produkcji, ponieważ wiąże się to z potrzebą zainwestowania dużych zasobów pieniężnych lub zaciągnięcia kredytów bankowych. Należy w tym aspekcie powiedzieć, że na efektywność produkcji, poza żywieniem, będą rzutować w każdym gospodarstwie dobrze zainwestowane kredyty na wartościowy i zdrowy materiał hodowlany oraz na organizację bazy paszowej. Konieczne są przede wszystkim nakłady na sprzęt i urządzenia do sprawnego „manewrowania” stadem – przy zabiegach zootechnicznych i weterynaryjnych, jak ogrodzenia, bramki, przepędy, wagi i bezpieczne dla ludzi i zwierząt poskromy. Nie powinno się natomiast inwestować w ciężkie, solidne i drogie budownictwo inwentarskie, ponieważ zaciągnięte kredyty na ten cel nie będzie można spłacić.

Zasada dobrej współpracy hodowcy bydła mięsnego ze służbą weterynaryjną; w łańcuchu integracyjnym polskiej hodowli i produkcji bydła mięsnego jest służba weterynaryjna. Nie zawsze jednak przekazuje ona posiadane informacje hodowcom, głównie odnośnie aktualnych aktów prawnych i możliwości ich wykorzystania dla rozwoju produkcji; poprawa jest możliwa i konieczna w interesie obu stron, ponieważ liczne przykłady tej współpracy są bardzo pozytywne!!!

WYKAZ WAŻNIEJSZYCH AKTÓW PRAWNYCH

Ustawa z 12 marca 2004 r. o zmianie ustawy o organizacji hodowli i rozrodzie zwierząt gospodarskich (Dz.U. 2004 nr 91, poz. 866)
Ustawa z 11 marca 2004 r. o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt (Dz.U. 2004 nr 69, poz. 625)
Ustawa z 2 kwietnia 2004 r. o systemie identyfikacji i rejestracji zwierząt (Dz.U. 2004 nr 91, poz. 872)
Ustawa z 29 stycznia 2004 r. o Inspekcji Weterynaryjnej (Dz.U. 2004 nr 33 poz. 287)
Ustawa z 29 stycznia 2004 r. o wymaganiach weterynaryjnych dla produktów pochodzenia zwierzęcego (Dz.U. 2004 r. nr 33, poz. 288)
Ustawa z 27 marca 2003 r. o zmianie ustawy -Prawo budowlane oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. 2003 nr 80, poz. 718)
Ustawa z 16 marca 2001. o rolnictwie ekologicznym (Dz.U. 2001 nr 38 poz.452)
Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 22 kwietnia 2004 r. w sprawie powiadamiania o chorobach zakaźnych zwierząt podlegających obowiązkowi notyfikacji w Unii Europejskiej (Dz.U. 2004 nr 94, poz. 920)
Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 30 kwietnia 2004 r. w sprawie wykazu chorób zakaźnych zwierząt, dla których sporządza się plany gotowości ich zwalczania (Dz.U. 2004 nr 108, poz. 1153)
Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 12 maja 2004 r. w sprawie zwalczania choroby niebieskie-go języka (Dz.U. 2004 nr 125, poz. 1315)
Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 18 maja 2004 r. w sprawie zoonoz oraz czynników zoono-tycznych podlegających obowiązkowi rejestracji (Dz.U. 2004 nr 130, poz. 1394)
Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 24 czerwca 2004 r. w sprawie sposobu i trybu zwalczania niektórych chorób zakaźnych zwierząt podlegających obowiązkowi zwalczania (Dz.U. 2004 nr 158, poz. 1659)
Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 25 czerwca 2004 r. w sprawie chorób zakaźnych zwierząt, dla których opracowuje się programy zwalczania (Dz.U. 2004 nr 152, poz. 1607)
Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 2 września 2003 r. w sprawie minimalnych warunków utrzymania poszczególnych gatunków zwierząt gospodarskich (Dz.U. 2003 nr 167, poz. 1629)
Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 18 września 2003 r. w sprawie szczegółowych warunków weterynaryjnych, jakie muszą spełniać gospodarstwa, w przypadku gdy zwierzęta lub środki spoźywcze pochodzenia zwierzęcego pochodzące z tych gospodarstw są wprowadzane na rynek (Dz.U. 2003 nr 168, poz. 1643)
Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 22 czerwca 2004 r. w sprawie szczegółowych wymagań weterynaryjnych dla prowadzenia punktu kopulacyjnego (Dz.U. 2004 nr 156, poz. 1638)
Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 29 czerwca 2004 r. w sprawie ewidencji zwierząt przywie-zionych do miejsc gromadzenia zwierząt na wystawy lub pastwiska oraz ewidencji przewożonych zwie-rząt (Dz.U. 2004 nr 160, poz. 1674)
Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z 6 października 2003 r. w sprawie szczegółowych warunków i sposobu transportu zwierząt (Dz.U. 2003 nr 185, poz. 1809)
Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 28 kwietnia 2004 r. w sprawie zakresu i sposobu prowa-dzenia ewidencji zwierząt i dokumentacji lekarsko-weterynaryjnej (Dz.U. 2004 nr 100, poz. 1022)
Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 24 maja 2004 r. w sprawie sposobu oznakowania bydła, owiec i kóz oraz świń, określenie wzorów znaków identyfikacyjnych oraz wymagań i warunków tech-nicznych kolczyków dla zwierząt gospodarskich (Dz.U. 2004 nr 136, poz. 1455)
Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 26 kwietnia 2004 r. w sprawie szczegółowych wymagań weterynaryjnych dla prowadzenia działalności w zakresie zarobkowego przewozu zwierząt lub przewozu zwierząt wykonywanego w związku z prowadzeniem innej działalności gospodarczej (Dz.U. 2004 nr 100, poz. 1012)
Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 19 kwietnia 2004 r. w sprawie sposobu postępowania z substancjami niedozwolonymi, pozostałościami chemicznymi, biologicznymi, produktami leczniczymi i skażeniami promieniotwórczymi u zwierząt i w produktach pochodzenia zwierzęcego (Dz.U. 2004 Nr 76, poz. 723)
Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 17 listopada 2003 r. w sprawie szczegółowych wymagań technicznych i organizacyjnych dotyczących wytwarzania środków żywienia zwierząt (Dz.U. 2003 nr 204, poz. 1984)
Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 2 czerwca 2004 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie szczegółowych wymagań technicznych i organizacyjnych, dotyczących wytwarzania środków żywienia zwierząt (Dz.U. 2004 nr 142, poz. 1508)
Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 3 czerwca 2004 r. w sprawie szczegółowych wymagań weterynaryjnych w handlu zwierzętami (Dz.U. 2004 nr 142, poz. 1512)
Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 29 listopada 2002 r. w sprawie ewidencji skupu zwierzyny żywej, tusz zwierzyny i ich części (Dz.U. 2002 nr 208, poz.1775)
Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 28 września 2001 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy obsłudze zwierząt inwentarskich (Dz.U. 2001 nr 118, poz.1268)