Aktualne przepisy higieniczne w produkcji i obrocie jaj konsumpcyjnych

Od dnia 1 stycznia 2006 r. na obszarze całej Unii Europejskiej obowiązują jednolite przepisy higieniczne dla żywności, w tym żywności pochodzenia zwierzęcego. Państwa członkowskie są zobowiązane do stosowania kryteriów, parametrów i wymagań, które w przeddzień rozszerzenia Unii zostały uchwalone w kilku rozporządzeniach Parlamentu Europejskiego, Rady i Komisji.

  • Chodzi tu w szczególności o następujące dokumenty prawne:
  • rozporządzenie (WE) nr 852/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r: w sprawie higieny środków spożywczych;
  • rozporządzenie (WE) nr 853/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r: ustanawiające szczególne przepisy dotyczące higieny w odniesieniu do żywności pochodzenia zwierzęcego.

Producenci jaj konsumpcyjnych w rozumieniu powyższych przepisów higienicznych działają na etapie produkcji podstawowej żywności. Odpowiednio, jaja w skorupach są produktem podstawowym. W przypadku jaj konsumpcyjnych pod pojęciem produkcji podstawowej należy rozumieć takie czynności, jak: zbieranie jaj na fermie, transport jaj między budynkami w obrębie gospodarstwa, składowanie jaj w miejscu produkcji. Podczas tych operacji nie może być w sposób znaczący zmieniona ich charakterystyka. Do produkcji podstawowej nie można jednak zaliczyć operacji prześwietlania, sortowania, klasyfikacji i pakowania jaj przed wprowadzeniem na rynek. To ograniczenie stosuje się nawet wtedy, gdy wymienione procesy odbywają się w miejscu produkcji, czyli na fermie.

Kryteria i wymagania higieniczne w produkcji i dla produktów podstawowych żywności zostały ustalone w załączniku I do rozporządzenia (WE) nr 852/2004. W myśl tych wymagań, producent jaj konsumpcyjnych jest zobowiązany zapewnić, aby były zachowane podstawowe zasady higieny i określone warunki dobrostanu w chowie kur niosek oraz aby zbieranie, transport i składowanie jaj w gospodarstwie odbywało się z zachowaniem higieny. Oznacza to przestrzeganie właściwych wspólnotowych i krajowych przepisów prawnych odnoszących się do kontroli zagrożeń w produkcji jaj i stosowanie dobrych praktyk produkcyjnych (GMP) i higienicznych (GHP). W fazie produkcji podstawowej nie jest wymagane opracowanie i stosowanie procedur systemu HACCP.

Producenci jaj konsumpcyjnych mają obowiązek utrzymania czystości w używanych obiektach produkcyjnych (kurnikach) i magazynowych, przeznaczonych do składowania jaj i pasz dla kur niosek oraz do ich odkażania w przypadku potrzeby. W czystości powinny być także utrzymywane urządzenia stanowiące wyposażenie kurnika oraz pojemniki do jaj, środki transportowe itp. Na fermie powinien być realizowany system usuwania odpadów i substancji niebezpiecznych oraz zorganizowany system zapobiegania obecności szkodników. Producent jaj ma prawo żądać od dostawcy pasz deklaracji jakościowej pod względem pozostałości substancji niepożądanych i leków weterynaryjnych. Fermy produkujące jaja konsumpcyjne powinny uczestniczyć w weterynaryjnych programach kontroli zapobiegania zanieczyszczeń bakteriami Salmonella, zgodnie z krajowym programem badań.

Nie tylko w produkcji podstawowej, lecz na wszystkich etapach obrotu jaj konsumpcyjnych szczegółowe kryteria i wymagania higieniczne ustalone zostały w sekcji X rozdz. I załącznika III do rozporządzenia (WE) nr 853/2004. Tym kryteriom podlegają także zakłady pakowania jaj, które oprócz wymagań technicznych niezbędnych do otrzymania odpowiedniego numeru identyfikacyjnego, powinny przestrzegać przepisy higieniczne wymagane od przedsiębiorstw sektora spożywczego. W szczególności przepisy higieniczne dla tego etapu obrotu przewidują, że jaja muszą pozostawać czyste, suche, być składowane w pomieszczeniach pozbawionych obcych zapachów, skutecznie zabezpieczone przed wstrząsami i bezpośrednim działaniem promieni słonecznych.

W myśl rozporządzeń higienicznych, jaja muszą być dostarczone konsumentowi (końcowemu odbiorcy) w ciągu maksymalnie 21 dni od daty zniesienia. W tym okresie jaja konsumpcyjne należy przechowywać i transportować w temperaturze – najlepiej na stałym poziomie – zapewniającej optymalne zachowanie warunków higienicznych. W omawianych przepisach unijnych nie ustala się żadnych wartości dla temperatury przechowywania jaj, natomiast państwa członkowskie, które obecnie stosują kryteria temperaturowe, mogą z nich korzystać tylko w okresie przejściowym do 31 grudnia 2009 r. Także mycie skorup jaj, które jest stosowane w kilku państwach członkowskich, może być przez nie stosowane tylko w okresie przejściowym. Z kolei kryteria mikrobiologiczne dotyczące środków spożywczych, wydane w grudniu 2005 roku w rozporządzeniu (WE) nr 2073/2005, nie określają parametrów mikrobiologicznych dla jaj konsumpcyjnych w skorupach, mimo że jaja i produkty zawierające surowe jaja zalicza się do żywności stanowiącej potencjalnie wysokie ryzyko dla zdrowia publicznego. Uznano natomiast, że w celu ograniczenia występowania salmonelli w żywności pochodzenia zwierzęcego, już na etapie produkcji podstawowej niezbędne jest wdrożenie programów kontroli zwalczania Salmonella zgodnie z rozporządzeniem (WE) nr 2160/2003 z 17 listopada 2003 r.

Poza kryteriami higienicznymi, producentów jaj konsumpcyjnych obowiązują wymagania handlowe, które zapewniają dostarczenie konsumentom jaj świeżych i bezpiecznych. Aktualnie normy jakości handlowej jaj są zawarte w rozporządzeniu (WE) nr 1907/90, jednak już od 1 lipca 2007 r. wchodzą do obowiązkowego stosowania przepisy rozporządzenia (WE) nr 1028/2006 z dnia 19 czerwca 2006 r., w którym ustala się nowe wymagania jakości handlowej jaj kurzych.

Zarówno obecne, jak i przyszłe przepisy norm handlowych ustalają kryteria odnoszące się do metod produkcji jaj, zależnie od systemu chowu kur niosek: wolno wybiegowy, ściółkowy, klatkowy. Stemplowanie na skorupie kodu producenta dostarcza konsumentom informacji o pochodzeniu jaj i umożliwia identyfikację na poszczególnych etapach ich obrotu. W Polsce w myśl aktualnych rozporządzeń Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 2006 r. producenci jaj posiadający powyżej 350 kur niosek otrzymują weterynaryjny numer identyfikacyjny i są umieszczani przez powiatowego lekarza weterynarii w rejestrze, który uwzględnia również dane o sposobie utrzymania kur nieśnych przez producenta, wyrażone cyframi:

  • cyfra „1″ oznacza chów wolno wybiegowy,
  • cyfra „2″ oznacza chów ściółkowy,
  • cyfra „3″ oznacza chów klatkowy,
  • cyfra „0″ oznacza chów ekologiczny.

Powyższe cyfry, łącznie z literami PL i weterynaryjnym numerem identyfikacyjnym fermy tworzą tzw. „kod producenta”, który jest stemplowany na skorupie jaj kurzych. Obowiązek podawania kodu producenta dotyczy zarówno jaj sprzedawanych przez producenta w sprzedaży bezpośredniej, jak i dostaw realizowanych z zakładu pakowania jaj.

Zgodnie z wymienionymi na wstępie wspólnotowymi rozporządzeniami „pakietu higienicznego”, przedsiębiorcy przemysłu spożywczego muszą zapewnić, aby żywność była opatrzona znakiem identyfikacyjnym umieszczonym na produkcie lub opakowaniu przeznaczonym dla konsumenta. Dla produktów pochodzenia zwierzęcego znakiem identyfikacyjnym jest elipsa z literami PL i WE oraz numerem weterynaryjnym producenta lub dostawcy. Z tego obowiązku są zwolnione jaja kurze konsumpcyjne, dla których w myśl odstępstwa określonego w sekcji I załącznika II do rozporządzenia (WE) nr 853/2004 znak identyfikacyjny określają przepisy norm handlowych. Tak więc w przypadku jaj znakiem identyfikacyjnym jest wspomniany powyżej kod producenta na skorupie oraz znaki na opakowaniu jednostkowym umieszczone w trakcie etykietowania opakowań zgodnie z przepisami norm handlowych według rozporządzenia (WE) nr 1907/90 (od 1 lipca 2007 r. zastąpi je rozporządzenie (WE) nr 1028/2006). Wymienione przepisy ustalają, że na opakowaniu jednostkowym jaj klasy „A” (zamiast znaku w kształcie elipsy) podaje się weterynaryjny numer identyfikacyjny zakładu pakowania jaj poprzedzony literami PL (w przypadku zakładu pakowania zlokalizowanego na terenie Polski).

Wszelkie działania mające znaczenie dla zachowania higieny na fermie kur niosek i na dalszych etapach obrotu jaj powinny być zapisywane, a prowadzona przez producenta dokumentacja powinna być przechowywana przez ustalony czas (przeważnie 12 miesięcy). W szczególności niezbędne jest systematyczne prowadzenie i przechowywanie zapisów dokumentujących dostawy wstawianych piskląt, dostarczanych pasz dla kur oraz ewidencja dziennej produkcji jaj w poszczególnych systemach chowu kur.

Podobnie obowiązkowe jest dokumentowanie ilości sprzedanych jaj, zarówno w sprzedaży bezpośredniej, jak i dostaw hurtowych do zakładu pakowania lub innych odbiorców. Na fermie należy także przechowywać sprawozdania z przeprowadzonych kontroli urzędowych oraz wyniki wszelkich analiz próbek pobranych od ptaków lub środowiska.

mgr inż. Elżbieta Anders
Zakład Doświadczalny Instytutu Zootechniki Zakrzewo Sp. z o. o.
Ferma Świń i Drobiu